Устав на Народна Република Македонија (1946)

Народна Република Македонија

Назив

Устав на Народна Република Македонија

Година

1946

Службен весник

Службен весник на НРМ 1/47

Изгласан

31 декември 1946

Објавен

1 јануари 1947

Законодавен орган

Уставотворното собрание на Народна Република Македонија

Правен статус

  Н вон сила

Претходна регулатива	нема
Следна регулатива	Уставен закон (1953) Устав на СР Македонија (1963)

Викиизвор и авторите на статиите не преземаат одговорност за евентуалните грешки во текстовите.

Устав на Народна Република Македонија

        (Прв Устав на Македонија, единствен како народна Република во составот на Федеративна Народна Република Југославија, вон сила, со важност од 31 декември 1946 година до 12 април 1963 година, освен главите VI, VII, VIII, IX и XII, како и неговите одреби што се во спротивност со одредбите на Уставниот закон за основите на општественото и политичкото устројство и органите на власта на Народна Република Македонија со важност од 31 декември 1946 година до 2 февруари 1953 година, со назив Устав на Народна Република Македонија)

ПРВ ДЕЛ: ОСНОВНИ НАЧЕЛА

Глава I: Народна Република Македонија

Член 1

        Народна Република Македонија е народна држава со републикански облик.

Член 2

        Остварувајќи ја во својата ослободителна борба, и во заедничката борба на сите народи на Југославија својата народна држава Народна Република Македонија и изразувајќи ја врз основа правото на секој народ на самоопределување, вклучително правото на отцепување и на соединување со други народи, својата слободна воља, македонскиот народ се соединува врз основа на начелото на рамноправноста со останатите народи на Југославија и нивните народни републики: Народна Република Србија, Народна Република Црна Гора, Народна Република Босна и Херцеговина, Народна Република Хрватска, Народна Република Словенија, во заедничка сојузна држава - Федеративна Народна Република Југославија.

Член 3

        Државниот грб на Народна Република Македонија претставуе поле окружено со житни класја, испреплетено со плодови од афион и тутунови лисја, кои што се поврзани на дното со лента прошарена со народни мотиви. Меѓу врвоите на класјето има петокрака ѕвезда. Среде во полето се оцртуе планина, во подножјето на која што тече река. Зад планината изгрева сонце.

Член 4

        Државното знаме на Народна Република Македонија е црвено со петокрака ѕвезда. Ѕвездата е црвена со златен (жолт) раб и има правилна петокрака форма. Односот на широчината и должината на знамето е еден спрема два.
        Кога ќе се подели знамето на четири правоаголници, тогаш средишната точка на знамето се поклопуе со точката во која што се сечат диагоналите на горниот правоаголник што е до прицврстениот дел на знамето. Горниот крак на ѕвездата е управен спрема горната линија од должината на знамето, а долните краци се управени спрема долната линија од должината на знамето. Полупречникот на ѕвездата е еднаков со една шестина од широчината на знамето.

Член 5

        Главниот град на Народна Република Македонија е Скопје.

Глава II: Народна власт

Член 6

        Во Народна Република Македонија сета власт произлегуе од народот и му припаѓа на народот.
        Народот ја остваруе својата власт преку слободно избрани претставнички органи на државната власт, народните одбори, кои што, од месните народни одбори до Народното собрание на НРМ, настанаа и се ревизија во народноослободителната борба против фашизмот и реакцијата и кои што се основна придобивка на таа борба.

Член 7

        Сите претставнички органи на државната власт ги избираат граѓаните врз основа на општо, еднакво и непосредно избирачко право со тајно гласање.
        Народните претставници во сите органи на државната власт им се одговорни на своите избирачи.
        Секој народен претставник може да биде одзван од страна на мнозинството на избирачите од изборната единица на која што е избран и пред истекот на срокот за кој што е избран.
        Со закон ќе се пропише во кои случаи, под кои услови и на кој начин избирачите можат да ги одзоват своите народни претставници и пред истекот на срокот за кој што се избрани.

Член 8

        Органите на државната власт на Народна Република Македонија ја вршат власта врз основа Уставот на ФНРЈ, Уставот на НРМ, законите на ФНРЈ, законите на НРМ и општите прописи на повисоките органи на државната власт.
        Сите акти на органите на државната управа и на органите на правосудието мораат да бидат основани на закон.

Глава III: Основни права на нaродот и на Народна Република Македонија

Член 9

        Народна Република Македонија ја врши државната власт суверено, пренесувајќи ги на Федеративна Народна Република Југославија само оние права што се утврдени со уставот на ФНРЈ.
        Суверените права на Народна Република Македонија, нејзината безбедност како и општественото и политичкото уредуење стоат под заштита и одбрана на Федеративна Народна Република Југославија.

Член 10

        Противен му е на Уставот на Народна Република Македонија секој акт, што на нејзината територија е управен против сувереноста, рамноправноста и националната слобода на македонскиот народ и на Народна Република Македонија, како и на останатите народи и на останатите народни републики на Федеративна Народна Република Југославија.

Член 11

        Границите на Народна Република Македонија не можат да се менуат без согласие на Народна Република Македонија.

Член 12

        Националните малцинства во Народна Република Македонија уживаат право и заштита на својот културен развиток и на слободна употреба на својот јазик.

Глава IV: Општествено економско уредуење

Член 13

        Средствата за производството во Народна Република Македонија се или општонароден имот, то ест имот во рацете на државата, или имот на народните кооперативни организации, или имот на приватни физички и правни лица.
        Сите рудни и други богатства во употребата на земјата, водите, вклучувајќи ги минералните и лековитите, изворите на природната сила, средствата на железничките и воздужните соопштенија, поштата, телеграфот, телефонот и радиото се општонароден имот.
        Средствата за производство во рацете на државата ги исползуе државата сама или ги дава на друг за исползуење.
        Надворешната трговија е под контрола на државата.

Член 14

        Со цел да ги заштити животните интереси на народот, да ја подигне народната благосостојба и правилно да ги искористуе сите стопански можности и сили, државата му дава правец на стопанскиот живот и развиток со општ стопански план потпирајќи се врз државниот и кооперативниот стопански сектор, а остваруејќи ја општата контрола над приватниот сектор на стопанството.
        Во остваруењето на општиот стопански план и на стопанската контрола, државата се потпира врз соработуачката на синдикалните организации на работниците и намештениците и на другите организации на работниот народ.

Член 15

        Општонародниот имот е главно опориште на државата во развитокот на народното стопанство. Општонародниот имот стоји под социјална заштита на државата.
        Управувањето и располагањето со општонародниот имот се определуе со закон.

Член 16

        Државата им посветуе особено внимание и им дава помош и олеснуење на народните кооперативни организации.

Член 17

        Се гарантира приватната сопственост и приватната превземливост во стопанството.
        Се гарантира наследуењето на приватната сопственост. Правото на наследство се уредуе со закон.
        Никој не може да го употребуе правото на приватната сопственост во штета на народната заедница.
        Се забрануе постоењето на приватни монополистички организации, како што се: картели, синдикати, трустови и слични организации создадени со цел за диктирање на цените, монополизирање на пазариштето и оштетуење интересите на народното стопанство.
        Приватната сопственост може да се ограничи или да се експропира, ако тоа го бара општиот интерес, но само врз основа на законот. Со закон ќе се одреди во кој случај и во која висина ќе му се даде накнада на сопственикот.
        Под истите услови можат со закон да се национализираат одделни стопански гранки или претпријатија, ако тоа го бара општиот интерес.

Член 18

        Земјата им припаѓа на оние што ја обработуат. Законот определуе може ли и колку земја да има установа и лице што не е земјоделец.
        Не може да има големи земјишни поседи во приватни раце врз каква и да е основа.
        Максимумот на приватниот земјиштен посед се определуе со закон.
        Државата особено го заштитуе и помага сиромашниот и средниот селанец со својата општа стопанска политика, со ефтин кредит и со даночниот систем.

Член 19

        Со стопански и други мерки државата го помага работниот народ да се здружуе и организира со цел да се одбрани од стопанска експлоатација.
        Државата ги заштитуе лицата во наемниот работен однос, особено со обезбедуење правото на здружуење, со ограничуење работниот ден, со обезбедуење правото на платен годишен одмор, со контрола на работните услови, со грижа за жилишните околности и со социјално осигуруење.
        Малолетните лица во работниот однос уживаат особена заштита на државата.

Глава V: Права и должности на граѓаните

Член 20

        Сите граѓани на Народна Република Македонија се еднакви пред законот и се рамноправни без оглед на народност, раса и вероисповест.
        Не се признаваат никакви привилегии во раѓањето, положбата, имотната состојба и степенот на образованието.
        Противен му е на Уставот и подложи на казна секој акт со кој што на граѓаните им се даваат привилегии или им се ограничуат правата врз основа на разликата во народноста, расата и вероисповеста како и секое проповедање на национална, расна или верска омраза и раздор.

Член 21

        Граѓаните на Народна Република Македонија се должни да се придржуат за Уставот на ФНРЈ, за Уставот на НРМ и за законите.

Член 22

        Сите граѓани на Народна Република Македонија, без разлика на пол, народност, раса, вероисповест, степен на образование и место на живеење, што навршиле 18 години старост, имаат право да избираат и да бидат избрани во сите органи на државната власт.
        Граѓаните на Народна Република Македонија што се наоѓаат во редовите на Југословенската армија, имаат право да избираат и да бидат избрани, како и останатите граѓани.
        Избирачкото право е општо, еднакво и непосредно и се врши со тајно гласање.
        Не уживаат избирачко право лицата под старателство, лицата што со судска пресуда се лишени од избирачко право за време дури трае дејствието на пресудата, и лицата што врз основа на Сојузниот закон го изгубат избирачкото право.

Член 23

        Жените се рамноправни со мажите во сите области на државниот, стопанскиот и општествено-политичкиот живот.
        За еднаква работа жените имаат право на еднаква плата како и мажите и уживаат особена заштита во работниот однос.
        Државата особено ги заштитуе интересите на мајката и детето со создавање породилишта, детски домови и детски дневни домови, и со право на мајката на платена отпуска пред и по раѓањето.

Член 24

        На граѓаните на Народна Република Македонија им е гарантирана слобода на свеста и слобода на вероисповеста.
        Црквата е одделена од државата.
        Верските заедници, чието учење не се противи на Уставот, се слободни во своите верски работи и во вршењето на верските обреди. Верските училишта за подготвуење на свештеници се слободни, а стоат под општ надзор на државата.
        Забранета е злоупотребата на црквата и верата во политички цели и постоењето на политички организации на верска основа.
        Државата може материално да ги помага верските заедници.

Член 25

        Бракот и фамилијата се под заштита на државата. Државата со закон ги уредуе правните односи на бракот и фамилијата.
        Полноважен е само бракот заклучен пред надлежните државни органи. По заклучуењето на бракот граѓаните можат да извршат и венчање по верските прописи.
        Сите брачни спорови припаѓаат во надлежност на народните судови.
        Евиденцијата на родените, венчаните и умрените е во надлежност на државата.
        Родителите имаат спрема вонбрачните деца исти обврски и должности како и спрема брачните деца. Положбата на вонбрачните деца се уредуе со закон.
        Малолетните лица стоат под особена заштита на државата.

Член 26

        На граѓаните им се гарантира слободата на печатот, говорот, здружуењето, собирите, јавните збирања и манифестациите.

Член 27

        Загарантирана е неприкосновеноста на личноста на граѓаните.
        Никој не може да биде задржан во притвор подолгу од три дена без писмено и образложено решение на судот или јавниот обвинител. Најдолгиот срок на притворот се определуе со закон.
        Никој не може да биде казнет за кривично дело без решение на надлежниот суд донесено врз основа на законот со кој што е определена надлежноста на судот и кривичното дело.
        Казните можат да се установат и изречуат само врз основа на законот.
        Никој, ако им е достапен на државните органи, не може да биде суден а да не е по законот ислушан и на прописен начин повикан да се брани.
        Казните за прекршуење на правните прописи можат органите на државната управа да ги изречуат само во границите што се одредени со закон.
        Само во случај пропишани со закон може граѓанинот да биде изгонет од своето живеалиште.
        Државјанинот на Народна Република Македонија што врз основа на сојузниот закон ќе го изгуби државјанството на Федеративна Народна Република Југославија го губи и државјанството на Народна Република Македонија. На државјанинот на Народна Република Македонија не може да му се одземе државјанството на Народна Република Македонија додека го има државјанството на ФНРЈ.

Член 28

        Жилиштето е неповредливо.
        Никој не може да влезе во туѓо жилиште или простории, ниту да врши претрес против волјата на нивниот држител без решение предвидено со закон.
        Претресот може да се врши само во присаствие на двајца сведоци. На претресот има право да присуствуе и лицето чие жилиште или простории се претресуат.

Член 29

        Неповредлива е тајната на писмата и другите средства за општење, освен во случај на кривична истрага, мобилизација и воена состојба.

Член 30

        Во Народна Република Македонија уживаат право на прибежиште туѓи државјани прогонети заради залагањето на демократски начела, национално ослободуење, права на работниот народ и слобода на научната и културната работа.

Член 31

        Секој граѓанин е должен да работи според своите способности; кој не и дава на заедницата не може од неа ни да прима.

Член 32

        На сите граѓани на Федеративна Народна Република Југославија еднакво им се достапни под законски услови сите јавни служби.
        Должност им е на граѓаните свесно да ги извршуат јавните должности за кои што се избрани или што им се поверени.

Член 33

        Одбраната на татковината е нависока должност и чест на секој граѓанин.
        Предавството на татковината е најголемо злосторства спрема народот.
        Воената обврска на граѓаните е општа.

Член 34

        Државата им обезбедуе на воените инвалиди достоен живот и бесплатно оспособуење за работа.
        Децата на паднатите борци и на жртвите од војната се под особена грижа на државата.

Член 35

        Државата се грижи за подигне здравјето на народот со организација и контрола на здравствената служба, на болниците, апотеките, санаториумите, лечилиштата и поправалиштата и другите здравствени установи.
        Државата ја има грижата за физичкото воспитуење на народот, особено на младината, заради подигањето на здравјето и работната способност на народот како и ојакнуењето на одбранбената сила на државата.

Член 36

        Се осигуруе слободата на научната и уметничката работа.
        Државата ја помага науката и уметноста со цел да ја развива народната култура и народната благосостојба.
        Авторското право е заштитено со закон.

Член 37

        Со цел за подигање на општата култура на народот, државата осигуруе училиштата и другите просветни и културни установи да им бидат достапни на сите слоеви на народот.
        Државата и посветуе особено внимание на младината и го заштитуе нејзиното воспитуење.
        Училиштата се државни. Само со закон може да се допушти отворање на приватни училишта а нивната работа е под контрола на државата.
        Основната настава е задолжителна и бесплатна.
        Училиштето е одделено од црквата.

Член 38

        Граѓаните имаа право на молба и петиција до органите на државната власт.
        Против решенијата на органите на државната управа и неправилните постапки на службените лица, граѓаните имаат право на жалба.
        Со закон ќе се пропише постапката за поднесуење на жалба.

Член 39

        Секој граѓанин има право да ги тужи на надлежниот суд службените лица за кривични дела направени во службената работа.

Член 40

        Граѓаните имаат, под законски услови, право да бараат од држава и службените лица накнада за штетата што им е направена со незаконито и неправилно вршење на службата.

Член 41

        Даночната обврзка на граѓаните е општа и сразмерна на нивната стопанска сила.
        Јавните давачки и ослободуењето од нив се установуат само со закон.

Член 42

        Поради заштита на граѓанските слободи и демокатското устројство на Народна Република Македонија и на Федеративна Народна Република Југославија утврдено со Уставот на ФНРЈ односно со овој Устав, незаконито и казниво е да се употребуат граѓанските права за промена и нарушуење на уставното устројство во противдемократска цел.

ВТОР ДЕЛ: ДРЖАВНО УРЕДУЕЊЕ

Глава VI: Народна Република Македонија и Федеративна Народна Република Југославија

Член 43

        Народна Република Македонија ги врши самостојно сите права утврдени со овој Устав.
        Со цел да се оствари економско и политички взаимна помош и соработка, како и заедничка одбрана на националната слобода и независност, Народна Република Македонија ги пренесе на Федеративна Народна Република Југославија определените работи содржани во член 44 од Уставот на ФНРЈ.

Член 44

        Во надлежност на Народна Република Македонија, во лицето на нејзините највисоки органи на државната власт и на државната управа, припаѓа:
        1) донесуење, изменуење и дополнуење Уставот на Народна Република Македонија и грижи за неговото извршуење;
        2) решавање за согласие за изменуење границите на Народна Република Македонија;
        3) административно-територијална поделба на Народна Република Македонија;
        4) заштита на државното уредуење и правата на граѓаните; јавен ред и сигурност;
        5) донесуење на стопанскиот план на Народна Република Македонија;
        6) управуење на стопанството од републиканско значење и раководење на стопанството од локано значење;
        7) донесуење на државниот буџет на Народна Република Македонија; остваруење и контрола над извршуењето на буџетот на Народна Република Македонија и одобруење на свршената сметка на Народна Република Македонија; раководење во остваруењето буџетот на народните одбори;
        8) државјанство на Народна Република Македонија;
        9) раководење на судовите на Народна Република Македонија; амнестија и помилување спрема прописите на законот;
        10) финансиски, индустриски, рударски, градежни, трговски, шумски и поледелски претпријатија од републиканско значење;
        11) патишта, реки, канали и пристаништа од републиканско значење;
        12) транспорт и соопштенија од републиканско значење;
        13) заклучуење заеми на Народна Република Македонија и одобруење на заклучените заеми на народните одбори во границите на законот;
        14) утврдуење и одобруење, во согласност со сојузните закони, на републикански и локални давачки; утврдуење и одобруење давачките на народните одбори;
        15) контрола на состојбата на претпријатијата и установите од општодржавно значење на територијата на Народна Република Македонија;
        16) утврдуење ребубликанското и локалното значење на стопанските претпријатија и установи од надлежноста на Народна Република Македонија;
        17) раководство на жилишните и комуналните работи; жилишна изградба, изградба и уредуење на градовите и местата;
        18) законодавство и раководство, врз основа на општите и начелни прописи на ФНРЈ, во областа:
                а) на индустријата, рударството, трговијата, поледелството, шумарството, ловот и водните сили;
                б) на градежите, стопанското работење и политиката на цените;
                в) на заштитата на народното здравје, социалните грижи и физичката култура;
                г) на основната, средната и високата настава, просветните, културните и научните установи и организации од републиканско значење;
                д) на организацијата на државната власт.
        Доколку општите начела на ФНРЈ не се донесени, Народна Република Македонија ги донесуе своите прописи сама.
        19) дополнително законодавство во рамките на основните закони на ФНРЈ.

Член 45

        Територијата на Народна Република Македонија заедно со териториите на другите народни републики на Федеративна Народна Република Југославија чинат единствено државно и стопанско подрачје.

Член 46

        Сојузните закони се задолжителни на територијата на Народна Република Македонија.
        Во случај на несогласност меѓу сојузните закони и законите на Народна Република Македонија се применуат сојузните закони.

Член 47

        Прометот на стоки меѓу Народна Република Македонија и другите народни републики на ФНРЈ е слободен и не може да се ограничи со закон на НРМ.

Член 48

        Актите и исправите од органите на државната управа и од органите на правосудието на другите народни републики на ФНРЈ имаат во Народна Република Македонија еднаква возможност како и актите и исправите од органите на државната управа и од органите на правосудието на НРМ.

Член 49

        Граѓаните на народните републики на Федеративна Народна Република Југославија уживаат на тетиторијата на Народна Република Македонија еднаква права како и нејзините граѓани.

Член 50

        Секој државјанин на Народна Република Македонија истовремено е државјанин на Федеративна Народна Република Југославија.

Глава VII: Највисоки органи на државната власт на Народна Република Македонија

а) Народно собрание на Народна Република Македонија

Член 51

        Народното собрание на НРМ е претставник на народниот суверенитет на Народна Република Македонија.

Член 52

        Народното собрание на Народна Република Македонија е врховен орган на државната власт на Народна Република Македонија и ги врши врз основа Уставот на Народна Република Македонија сите права што и припаѓаат на Народна Република Македонија, доколку со Уставот не се пренесени во надлежност на Президиумот на Народното собрание и на Владата на Народна Република Македонија.

Член 53

        Народното собрание на НРМ го избираат граѓаните на Народна Република Македонија.
        На колку жители се избира еден народен пратеник пропишуе законот на Републиката.

Член 54

        Народното собрание на НРМ се избира на четири години.

Член 55

        Законодавната власт во Народна Република Македонија ја врши исклучително Народното собрание на НРМ.

Член 56

        Заседанијата на Народното собрание на НРМ се редовни и вонредни и се свикуат со указ од Президиумот на Народното собрание на НРМ.
        Редовните заседанија се свикуат два пати годишно, и тоа најдоцна до 1 јуни и најдоцна до 1 декември. Ако Народното собрание не биде свикано во овие срокови, тоа може да се собере и само без Указ на Президиумот.
        Вонредните заседанија се свикуа кога Президиумот на Народното собрание на НРМ ќе најде дека е потребно или кога тоа го побара една третина од народните пратеници.

Член 57

        Народното собрание на Народна Република Македонија избира од својата средина претседател, еден или повеќе потпретседатели и до три секретари.
        Претседателот ги раководи седниците на Народното собрание и неговата работа врз основа на правилникот за работа.

Член 58

        Народното собрание на НРМ прописуе правилник за својата работа.
        Седниците на Народното собрание по правило се јавни.

Член 59

        Народното собрание на НРМ донесуе решенија со мнозинство на гласовите.
        За донесуење решенија потребно е присуствението на мнозинството на пратениците.

Член 60

        Право за поднесуење на законски предлози до Народното собрание на Народна Република Македонија имаат Владата на НРМ, членовите на Владата на НРМ и народните пратеници на Народното собрание на НРМ.

Член 61

        Народното собрание на НРМ со закон го утврдуе годишниот државен буџет на Народната Република.
        Владата го составуе државниот буџет на Народна Република Македонија и го поднесуе на Народното собрание.
        Народното собрание на НРМ ја одобруе свршената сметка за извршуење на државниот буџет на НРМ.

Член 62

        Законот влегуе во сила осмиот ден по објавуењето во „Службениот весник“ на Народна Република Македонија, ако со самиот закон не е инаку определено.

Член 63

        Народното собрание на НРМ избира посебни одбори на кои што им поверуе определени работи.
        Народното собрание на НРМ на првото збирање избира верификационен одбор што ги испитуе пратеничките полномошни.
        Народно собрание на НРМ на предлог од верификациониот одбор ги потврдуе или поништуе полномошните на пратениците.

Член 64

        По верификацијата на пратеничките полноможни пратениците ја полагат следната клетва:
        „Се колнам со својата чест и со честа на својот народ дека како народен пратеник секој пат ќе ги застапуам и бранам демократските права и слободата на народот на Народна Република Македонија; дека вредно ќе го чувам братството, единството и слободата на народите на нашата заедничка татковина Федеративна Народна Република Југославија и дека неуморно ќе ги бранам и зајакнуам придобивките од Народноослободителната борба; дека ќе го вложат сиот свој труд и знание за изградбата на народната наша држава и за подигање на благосостојбата на работниот народ и дека својата пратеничка должност ќе ја исполнуам совесно и неуморно“.

Член 65

        Народното собрание на НРМ може да врши анкети по прашања од општо значење за Народна Република Македонија преку свои анкетни одбори.
        Сите државни органи и скужбени лица се должни да ги исполнуат барањата на анкетните одбори во поглед утврдуењето на фактите и собирањето на доказите.

Член 66

        Народните пратеници имаат право да поставуат прашања до Претседателот на Владата на НРМ и до членовите на Владата.
        Претседателот и членовите на Владата се должни да дадат одговор усмено во срок од три дена или писмено во срок од пет дена. Ако е потребно прибирање на сведенија членот на Владата може да побара предлог срок што му е нужен за одговор, но не подолг од 30 дена.

Член 67

        Секој народен пратеник има право да упатуе интерпелации до Прецедателот и до членовите на Владата на НРМ преку Претседателот на Народното собрание. Собранието се известуе за поднесените интерпелации на првата седница.
        Народното собрание решава без претрес да ли интерпелацијата ќе се стави на дневен ред, а во случај да се прифати интерпелацијата, се определуе ден за расправање по неа.

Член 68

        Пратениците на Народното собрание на НРМ уживаат имунитет.
        Пратениците на Народното собрание на НРМ не можат да бидат лишени од слобода ниту против нив може да се поведе кривична постапка без одобрение од Народното собрание на НРМ, или ако ова не заседава без одобрение од неговиот Президиум, осем на случај да бидат заварени на дело на злосторството, за кое што мора веднаш да се извести Президиумот на Народното собрание на НРМ.
        Народните пратеници на останатите народни републики во ФНРЈ уживаат имунитет по правилата на Уставот на нивната народна република.

Член 69

        Народното собрание на НРМ може во случај на војна и слични извонредни околности да го продолжи траењето на својот мандат дури таа состојба трае.
        Народното собрание на НРМ може да реши да се распушти и пред истекот на периодот за кој што е избран.

Член 70

        Изборите за ново Народно собрание на НРМ мораат да бидат распишани пред истекот на последниот ден од периодот за кој што е избрано.
        Од денот на распуштањето на Народното собрание на НРМ до денот на изборот на новото Народно собрание на НРМ не може да помине повеќе од три месеци, ни помалку од два месеца.
        Новоизбраното Народно собрание на НРМ мора да биде свикано на свое прво заседание најдоцна еден месец по извршените избори.

Член 71

        Народното собрание на НРМ врши изменуење и дополнуење на Уставот на НРМ.
        Предлог за изменуење и дополнуење на Уставот може да поднесе: Президиумот на Народното собрание на НРМ, Владата на НРМ или една третина од пратениците на Народното собрание на НРМ.
        Предлог да се пристапи кон решавањето за изменуење или дополнуење на Уставот треба да биде примен со мнозинство на гласовите.
        Предложеното изменуење или дополнуење на Уставот е усвоено ако за него гласа апсолутно мнозинство од целокупниот број на пратениците на Народното собрание.
        Применото изменуење или дополнуење на Уставот го прогласуе Народното собрание на Народна Република Македонија и го објавуе со Указ Президиумот на Народното собрание.

б) Президумот на Народното собрание на Народна Република Македонија

Член 72

        Народното собрание на НРМ избира Президиум на Народното собрание на НРМ.
        Президиумот на Народното собрание се состои од претседател, три потпретседатели, еден секретар и најмногу 15 члена.

Член 73

        Президиумот на Народното собрание на НРМ ги врши овие работи:
        1) ги свикуе заседанијата на Народното собрание на НРМ;
        2) распишуе избори за Народното собрание на НРМ;
        3) дава задолжителни толкуења на републичките закони;
        4) ги прогласуе изгласаните закони; издава укази;
        5) врши право на помилуење спрема прописите на законот;
        6) доделуе признанија и почесни званија од Народна Република Македонија спрема прописите на законот;
        7) поставуе и разрешуе, по предлог од Претседателот на Владата на НРМ, одделни членови на Владата во времето меѓу две заседанија на Народното собрание на НРМ при накнадна подврда од Народното собрание на НРМ;
        8) им одредуе застапници на членовите на Владата по предлог од Претседателот на Владата на НРМ;
        9) по предлог од Претседателот на Владата на НРМ ги сменуе, соединуе и укинуе постоеќите министерства и комисии во времето меѓу заседанијата на Народното собрание на НРМ и при негова накнадна потврда;
        10) определуе по предлог од Владата на НРМ кои претпријатија и установи имаат републиканско значење;
        11) распишуе народен референдум за прашања од надлежноста на Народна Република Македонија врз основа на решение од Народното собрание на НРМ или по предлог од Владата на НРМ;
        12) решава по прашањата и мерките за кои што ќе го овласти Народното собрание на НРМ.
        Указите од Президумот на Народното собрание на НРМ ги потпишуат Претседателот и Секретарот.

Член 74

        Президиумот на Народното собрание на НРМ се избира за исто време за кое што е избрано Народното собрание.
        Во случај на распуштање на Народното собрание на НРМ, Президиумот ги врши должностите се до изборот на нов Президиум на Народното собрание на НРМ.

Член 75

        Президиумот на Народното собрание на НРМ за својата работа одговара пред Народното собрание на НРМ. Народното собрание на НРМ може, да го одзове Президиумот и да избере нов, како и да разреши од должност одделни членови и да избере нови и пред истекот на времето за кои што се избрани.

Глава VIII: Органи на државната управа на Народна Република Македонија

Член 76

        Највисокиот извршен и управен орган на државната власт на Народна Република Македонија е Владата на НРМ.
        Владата на НРМ ја именуе и разрешуе Народното собрание на НРМ.

Член 77

        Владата на НРМ е одговорна пред Народното собрание на НРМ на кое што му полага сметка за својата работа.
        Во времето меѓу две заседанија на Народното собрание, Владата на НРМ одговара и полага сметка за својата работа пред Президиумот на Народното собрание на НРМ.

Член 78

        Владата на НРМ работи врз основа Уставот на ФНРЈ, Уставот на НРМ, сојузните закони, законите на НРМ и врз основа уредбите, напатствијата и наредбите од Владата на ФНРЈ.
        Владата на Народна Република Македонија донесуе уредби врз основа и за применуење на законите на ФНРЈ и на законите на НРМ, на уредбите, напатствијата и наредбите од Сојузната влада, како и напатствијата, уредбите и решенијата за извршуење на законите на ФНРЈ и на законите на НРМ, на уредбите напатствијата и наредбите од Сојузната влада и на своите уредби, и се грижи за нвното спроведуење.
        Владата на НРМ може да донесуе врз основа на законско овластуење уредби со законска сила.
        Актите од Владата на НРМ ги потпишуе Претседателот на Владата и надлежниот член на Владата, односно еден член кого Владата ќе го одреди.

Член 79

        Владата на НРМ ја управуе и согласуе работата на своите министерства, комисии и комитети.
        Владата на НРМ се грижи за подготвуење и остваруење на општествениот и републиканскиот стопански план и буџет. Ги зема сите потребни мерки за осигуруење и заштитата на уставниот и општествениот поредок, заштита на државните интереси и на граѓанските права. Ја помага Сојузната влада во остваруењето на општодржавните задачи; решава за законските предлози од одделни членови на Владата кои што предлози му се поднесуат на Народното собрание на НРМ, го пропишуе внатрешното устројство на министерствата и подредените установи; создава во случај на потреба специални комисии, комитети и установи при Владата на НРМ со цел за спроведуење стопански, културни и други работи на НРМ; претседателите на овие комисии и комитети не влагаат во составот на Владата на НРМ, а ќе бидат под раководство на Претседателот на Владата.

Член 80

        Владата на НРМ ја сочинуат: претседателот, еден или повеќе потпретседатели, министрите, претседателот на републиканската Планска комисија и претседателот на републиканската Контролна комисија.
        Владата на НРМ може да има и министри без ресор.
        Општосојузните министерства можат за извршуење на работите од својата надлежност да поставуат ополномоќеници при Владата на НРМ.
        Ополномоќениците ги именуе Владата на ФНРЈ во согласие со Владата на НРМ.

Член 81

        Членовите на Владата на НРМ полагаат пред стапуењето на должност, клетва пред Президиумот на Народното собрание на НРМ.

Член 82

        Претседателот на владата на НРМ ја претставуе Владата, претседава со седниците и ја раководи работата на Владата. Тој се грижи за согласуење работата на сите органи на Владата и ја раководи во името на Владата работата на комитетите, одделните комисии и установи при Владата.

Член 83

        Членовите на Владата на НРМ раководат одделни гранки од државната управа од републиканска надлежност и непосредно одговараат пред Владата на Народна Република Македонија за правилното остваруење на поверените им работи, како и за правилното остваруење политиката на Владата.
        Членовите на Владата имаат право да издаваат правилници, наредби и напатствија врз основа и заради извршуењето на сојузните закони, на законите на НРМ, како и на уредбите, напатствијата и наредбите од Владата на ФНРЈ и од Владата на НРМ.
        Членовите на Владата на НРМ се грижат за правилното извршуење на сојузните закони, на законите на НРМ, како и на уредбите, напатствијата и наредбите од Владата на ФНРЈ и од Владата на НРМ и одговараат за нивното приложуење во гранката на државната управа што ја раководат.

Член 84

        Членовите на Владата на НРМ се кривично одговорни за повредите на Уставот на ФНРЈ, на Уставот на НРМ, на сојузните закони и на законите на НРМ при вршењето на службената должност.
        Членовите на Владата одговараат за штетата што ќе ја направат на држава со незаконита работа.
        Поблиски одредби за одговорноста на членовите на Владата на НРМ ќе се пропишат со закон на НРМ.

Член 85

        Министерствата на Народна Република Македонија се: сојузно-републикански или републикански.
        Сојузно-републикански министерства се: Министерството на финансиите, Министерството на внатрешните работи, Министерството на правосудието, Министерството на индустријата и рударството, Министерството на трговијата и снабдуењето, Министерството на земјоделието и шумарството, Министерството на трудот и Министерството на градежите.
        Републикански министерства се: Министерството на просветата, Министерството на социалните грижи, Министерството на народното здравје и Министерството на комуналните работи.

Член 86

        Сојузно-републиканските министерства на Народна Република Македонија раководат определена гранка од државната управа и ги вршат покрај работите од сопствената надлежност и работите од сојузно-републиканските министерства на Владата на ФНРЈ, врз основа на нивните правилници, напатствија наредби и решенија.

Член 87

        Републиканските министерства раководат самостојно определена гранка на државната управа од надлежноста на Народна Република Македонија и одговараат само пред Владата на Народната Република.

Член 88

        Ополномоќениците на општосојузните министерства при Владата на Народна Република Македонија, можат да присаствуат со советодавен глас на седниците на Владата на НРМ на кои што се претресуат работи за кои што се ополномоќени.

Глава IX: Органи на државната власт на административно-територијалните единици

Член 89

        Органи на државната власт на административно-териториалните единици се народните одбори.
        Преку народните одбори народот ја врши својата власт во административно-територијалните единици во местата (селата и помалите градови, градовите и градските реони и околиите).

Член 90

        Народните одбори се претставнички органи избрани врз основа на општо, еднакво и непосредно избирачко право со тајно гласање.
        Народните одбори на местата и на градските населби ги избираат граѓаните на две години, а народните одбори на околиите, градските реони во ранг на околии и градовите ги избираат граѓаните на три години.
        Изборите за нови народни одбори има да се одржат најдоцна месец дена по истекот на срокот за кој што народните одбори се избрани.

Член 91

        Народните одбори се највисоки органи на државната власт во односите од локално значење на својата територија.
        Народните одбори остваруат на својата територија и задачи од општо значење.

Член 92

        Народните одбори ја раководат работата на подрачните органи на управата и стпоанската и културната изградба во својот делокруг; ја обезбедуат заштитата на јавниот ред, исполнуењето на законите и чувањето на правата на граѓаните; го утврдуат својот буџет и стопански план; ги упавуат општонародните имоти, претпријатијата и установите од локално значење.

Член 94

        Народните одбори ја вршат државната власт самостојно во рамките на својата надлежност во локалните работи, донесувајќи прописи (решенија) врз основа на Уставот на ФНРЈ, Уставот на НРМ, сојузните закони, законите на НРМ и општите прописи од повисоките органи на државната власт и државната управа.
        Решенијата и наредбите на народните одбори се објавуат со потпис од претседателот и секретарот на извршниот одбор.

Член 94

        Секој народен одбор има свој сопствен буџет.
        Буџетот го утврдуе народниот одбор со решение во рамките на буџетот на повисокиот орган на државната власт.

Член 95

        Народните одбори донесуат статути за своето внатрешно уствојство и работење, што го потврдуе повисокиот народен одбор, односно Президиумот на Народното собрание на НРМ.

Член 96

        Народните одбори се должни да се потпираат во изведуењето на општите или месни задачи врз иницијативата и широкиот удел на народните маси и на организациите на работниот народ.

Член 97

        Народните одбори ги вршат правата што им се дадени како на највисоки органи на државната власт во административно-територијалната единица непосредно на собранието на своите одборници или преку своите извршни управни органи.
        Народните одбори не можат да ги пренесат на своите извршни и управни органи оние работи што ги дава законот изрично во надлежност на одборот како целост.

Член 98

        Заседанијата на народните одбори се редовни или вонредни. Во редовни заседанија се свикуат народните одбори во срокови определени од статутот, и тоа околиските народни одбори најмалку еднаш во два месеци, а градските, реонските и месните најмалку еднаш во месецот.
        Вонредните заседанија ги свикуе извршниот одбор по своја иницијатива под услови во законот предвидени или кога тоа го бара една третина од одборниците или по барање од повисокиот орган на државната власт.

Член 99

        Народниот одбор може да донесуе полноважни заклученија ако на седницата е присутно мнозинството од одборниците.
        Народниот одбор ги донесуе своите заклученија со мнозинство на гласовите од присутните одборници.

Член 100

        Месниот народен одбор во селата и помалите градови свикуе во сроковите предвидени во законот и под условите определени со закон, месни собири на избирачите, на кои што им полага сметка за својата работа.
        Собирите на избирачите се свикуат со цел за разгледуење прашањата што се однесуат до животот на селото односно местото и до работата на месниот народен одбор. Покрај тоа може на собирите на избирачите да се расправаат прашања од интерес и значење за животот на околијата на Народна Република Македонија и на Федеративна Народна Република Југославија.

Член 101

        Извршни и управни органи на народните одбори, освен во помалите села, се извршните одбори. Извршниот одбор го сочинуат: претседателот, по потреба потпретседателот, секретарот и другите членови.
        Извршниот орган на народниот одбор во помалите села го сочинуат претседателот и секретарот.
        Народните одбори од својата средина избираат извршни одбори и ги разрешуваат сите или одделните нивни членови.
        Бројот на членовите на извршниот одбор се определуе според нормата што ја пропишуе законот на НРМ, земајќи го предвид бројниот состав на народниот одбор, обемот и сложеноста на работите што ги врши.

Член 102

        Извршните одбори се одговорни за својата работа и му полагаат сметка на својот извршен одбор.
        Извршните и управните органи на народните одбори му се потчинети како на својот народен одбор, така и на извршните и управните органи од повисоките органи на државната власт.

Член 103

        Извршниот одбор ги извршуе решенијата, наредбите и напатствијата од својот народен одбор, како и уредбите, правилниците, напатствијата, наредбите и решенијата од повисоките органи на државната управа.
        Извршниот одбор донесуе задолжителни наредби од општо значење, напатствија и решенија. Наредбите се донесуат со цел да се спроведат решенијата на народните одбори како и врз основа на законско овластуење на други општи прописи од повисоките државни органи и на овластуење на народниот одбор.

Член 104

        Сите задачи и работи што му се дадени во надлежност како на извршен и управен орган извршниот одбор ги врши како целост и колективно ги раководи сите гранки на државната управа.
        Градските и поголемите околиски извршни одбори имаат одделенија односно отсеци за непосредно раководење на одделни гранки на управата.
        Одделенијата и отсеците му се потчинети во својата работа на извршниот одбор, а истовремено на соответната одделение на повисокиот народен одбор и на надлежното министерство на НРМ.
        На чело на одделението односно на отсекот стоат членовите на извршниот одбор како повереници за одделни гранки на управата.

Член 105

        Со закон на Народна Република Македонија се донесуат поблиски одредби за внатрешната организација на извршниот одбор.

Член 106

        Владата на НРМ и министерствата на НРМ по правило го остваруат раководството на сите гранки на државната управа на подрачјето на народните одбори преку извршните одбори на народните одбори, со исклучение на претпријатијата и установите од републиканско значење кои што непосредно се управуат од Владата и министерствата на НРМ.
        Само со закон на Републиката можат да се основаат при извршните одбори одделенија односно отсеци што непосредно ќе одговараат пред министерствата на Народна Република Македонија.

Глава X: Народни судови

Член 107

        Органи на правосудието во Народна Република Македонија се: Врховниот суд на НРМ, окружните и околиските судови.
        Со закон можат да се создаваат специални судови за определени видови спорови.

Член 108

        Во изречуењето на правдата, судовите се независни и судат по законот.
        Судовите се одделни од управата во сите степени.
        Повисоките судови имаат во границите на законот право на надзор над пониските судови.

Член 109

        Судовите ја изречуат правдата во името на народот.

Член 110

        Расправањето пред судовите се врши по правило јавно.
        Решенијата на еден суд може да ги измени само надлежниот повисок суд.
        На обвинетиот му е обезбедено правото на одбрана пред судот.

Член 111

        Сите судови судат во совет, освен во случај кога законот допушта да суди судија поединец.
        Советите на околискиот и окружниот суд, кога судат во прва степен, се состоат од судии и судии-поротници кои што во судењето се рамноправни.

Член 112

        Постапката пред судовите во Народна Република Македонија се води на македонски јазик. Граѓаните што не го знаат македонскиот јазик можат да се служат со својот јазик. На тие граѓани им се обезбедуе правото да се запознаат со целокупниот материал и да ја следат работата на судот преку преводач.

Член 113

        Претседателот, потпретседателот и судиите на Врховниот суд на НРМ ги избира и разрешуе Народното собрание на НРМ.
        Претседателот, судиите и судиите-поротници на окружниот суд ги избираат и разрешуат околиските и гратските народни одбори од подрачјето на окружниот суд.
        Претседателот, судиите и судиите-поротници на околискиот суд ги избира и разрешуе народнот одбор на околијата или градот со ранг на околија.

Член 114

        Врховниот суд на НРМ е највисок орган на правосудието на Народна Република Македонија.
        Со закон се определуе во кои случаи Врховниот суд на НРМ суди во прва, а во кои во втора степен.

Член 115

        Врховниот суд на НРМ ја преценуе законитоста на правосилните решенија од сите судови во Народна Република Македонија, до колку тоа по одредбите на законот во однос на применуењето на сојузните закони не го врши Врховниот суд на ФНРЈ.

Глава XI: Јавно обвинителство

Член 116

        Надзорот над правилното исполнуење на законите од страна на сите министерста на НРМ и на ним подчинетите управни органи и установи, како и на одделни службени лица и сите граѓани на територијата на Народна Република Македонија го врши Јавниот обвинител на ФНРЈ непосредно или преку Јавниот обвинител на НРМ.

Член 117

        Јавниот обвинител на Народна Република Македонија и неговите заменици ги заменуе и разрешуе Јавниот обвинител на ФНРЈ.
        Окружните и околиските јавни обвинители ги именуе и разрешуе Јавниот обвинител на НРМ при потврда на Јавниот обвинител на ФНРЈ.

Член 118

        Јавните обвинители се независни во својата работа и се подчинети само на Јавниот обвинител на ФНРЈ и на повисоките јавни обвинители.

Член 119

        Јавните обвинители имаат по одредбите на законот право да подигаат тужба и жалба, право на законска интервенција во текот на судската и управната постапка, право на кривично гонење, како и право да подигаат барање за заштита на законитоста против правносилните решенија на судовите и на управните органи.

(Глава XII: Односи меѓу органите на државната власт и органите на државната управа на Народна Република Македонија)

Член 120

        Меѓусобните односи меѓу органите на државната власт и органите на државната управа на Народна Република Македонија се осниваат врз правата и должностите одредени со Уставот на ФНРЈ, со Уставот на НРМ, со законите и другите општи прописи.

Член 121

        Народното собрание на НРМ односно неговиот Президиум и повисоките народни одбори даваат општи смерници, им укажуат помош на пониските народни одбори во својот делокруг и вршат општ надзор над нивната работа.
        Владата на Народна Република Македонија и повисоките извршни одбори даваат правец на управната политика, им укажуат помош и вршат надзор над работата на пониските извршни одбори.

Член 122

        Президиумот на Народното собрание на НРМ има право да ги поништи или укине уредбите, напатствијата, наредбите и решенијата од Владата на НРМ, ако не се во согласност со Уставот на ФНРЈ, со Уставот на НРМ, со сојузните закони и со законите на НРМ.
        Владата на НРМ има право да ги поништи или укине правилниците, наредбите, напатсвијата и решенијата од членовите на Владата на НРМ, ако не се во согласност со сојузниот закон, со Уставот на НРМ, со сојузните закони, со законите на НРМ или со уредбите, напатствијата, наредбите и решенијата од Владата на ФНРЈ и од Владата на НРМ.

Член 123

        Президиумот на Народното собрание на НРМ и повисоките народни одбори имаат право да ги поништуат или укинуат незаконитите или неправилните акти на пониските народни одбори.
        Владата на НРМ и одделните нејзини членови во рамките на својата надлежност, имаат право да ги поништуат или укинуат незаконитите или неправилните акти на извршните одбори.
        Народниот одбор има право да ги поништуе или укинуе незаконитите или неправилните акти на својот извршен одбор или на одделен негов член.
        Народниот одбор односно извршниот одбор, чиј акт е понишен или укинат, има право на жалба до повисокиот орган на државната власт односно на државната управа.

Член 124

        Владата на НРМ и повисоките извршни одбори имаат право да ги запрат од извршуење незаконитите и неправилните акти на понискиот народен одбор и да му предложат на Президиумот на Народното собрание на НРМ односно на својот народен одбор да ги поништи или укине.
        Поверениците на повисокиот извршен одбор имаат право во рамките на својата надлежност, да ги запрат од извршуење незаконитите или неправилните акти на пониските извршни одбори, односно, ако овој има отсеци, на соодветниот негов отсек, и да му ги поднесат на својот извршен одбор да ги поништи или укине.

Член 125

        Президиумот на Народното собрание на НРМ односно повисокиот народен одбор има право, по прописот на законот, да распушти секој понизок народен одбор ако неговата работа е во противност со Уставот на ФНРЈ, Уставот на НРМ, со сојузните и републичките закони и да распише избори за нов народен одбор.
        Президиумот на Народното собрание на НРМ односно повисокиот народен одбор има право да го разреши извршниот одбор на секој понизок народен одбор и да го свика народниот одбор на вонредно заседание за избор на нов извршен одбор.

Член 126

        Право за поведуење постапка за поништуење, укинуење или запирање незаконитите и неправилните наредби, напатствија и решенија го имаат органите што се надлежни за поништуење, укинуење и запирање, повисоките државни органи и граѓаните на Народна Република Македонија.

Член 127

        Сукобите за надлежноста меѓу два народни одбора од иста степен ги решава непосредно повисокиот народен одбор односно Президиумот на Народното собрание на НРМ.
        Сукобите за надлежноста меѓу извршните одбори од иста степен ги решава нивниот непосредно повисок извршен одбор, односно Владата на Народна Република Македонија.

ТРЕТ ДЕЛ: ПРЕОДНИ И ЗАВРШНИ ОДРЕДБИ

Член 128

        Со денот на влегуењето во сила на Уставот се укинуат сите закони и други правни прописи што му се противни на Уставот.
        Законите и решенијата потврдени со Решението на Уставотворното собрание на НРМ од 4 ноември 1946 година остануат во важност до донесуењето на конечно решение за нив.
        Се овластуе Народното собрание на НРМ, во срок од една година од денот на влегуењето во сила на Уставот да ги испита сите закони и решенија потврдени со Решението на Уставотворното собрание на НРМ од 4 ноември 1946 година и да ги доведе во согласност со Уставот на ФНРЈ, со Уставот на НРМ и со сојузните закони и да донесе закони за тоа кои од тие закони и решенија остануат во важност без измени односно да донесе закони за изменуење и дополнуење на тие закони и решенија.
        Предлозите за сообразуење со Уставот на законите и решенијата ќе ги достави благовремено Претседателот на Владата на НРМ до Народното собрание на НРМ.

Член 129

        Уставот влегуе во сила со прогласуењето на седницата на Уставотворното собрание на Народна Република Македонија. {ред}}Донесено во Скопје-главниот град на Народна Република Македонија.