Предлози за пристапување кон измена на уставот на Република Македонија
ИЗМЕНА НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА (ЗАКОНОДАВНАТА ПОСТАПКА Е ВО ТЕК) [уреди]
ПРЕДЛОГ ЗА ПРИСТАПУВАЊЕ КОН ИЗМЕНА НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
До последната измена на страницата, до Собранието на Република Македонија од овластен предлагач (членот 130 на Уставот на Република Македонија - „претседателот на Републиката, Владата, најмалку 30 пратеници или 150.000 граѓани“), нема поднесено Предлог за пристапување кон измена на Уставот на Република Македонија.
УТВРДУВАЊЕ НА НАЦРТ НА АМАНДМАНОТ ИЛИ АМАНДМАНИТЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
(Потребно е Собранието на Република Македонија да донесе Одлука за пристапување кон измена на Уставот на Република Македонија)
УТВРДУВАЊЕ НА ПРЕДЛОГ НА АМАНДМАНОТ ИЛИ АМАНДМАНИТЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
(Потребно е Собранието на Република Македонија да има утврдено Нацрт на амандманот или амандманите на Уставот на Република Македонија)
ДОНЕСУВАЊЕ НА АМАНДМАНОТ ИЛИ АМАНДМАНИТЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
(Потребно е Собранието на Република Македонија да има утврдено Предлог на амандманот или амандманите на Уставот на Република Македонија)
ПРОГЛАСУВАЊЕ НА АМАНДМАНОТ ИЛИ АМАНДМАНИТЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
(Потребно е Собранието на Република Македонија да го има донесено амандманот или да ги има донесено амандманите на Уставот на Република Македонија)
ПРЕДЛОЗИ ЗА ПРИСТАПУВАЊЕ КОН ИЗМЕНА НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА (ЗАКОНОДАВНАТА ПОСТАПКА Е ЗАВРШЕНА) [уреди]
1991 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Влада на Република Македонија
ПРЕТСТАВНИЦИ:
1998 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Група пратеници:
ПРЕТСТАВНИЦИ:
2001 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Претседател на Република Македонија (Борис Трајковски, с.р.)
ПРЕТСТАВНИЦИ:
2003 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Влада на Република Македонија
ПРЕТСТАВНИЦИ:
2003 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Влада на Република Македонија
ПРЕТСТАВНИЦИ:
2005 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Влада на Република Македонија
ПРЕТСТАВНИЦИ:
НОЕМВРИ 2006 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Влада на Република Македонија
ПРЕТСТАВНИЦИ: За 1. и за 2. насока: Сулејман Рушити, министер за образование и наука и
Јован Лазаров, заменик на министерот за образование и наука;
За 3. насока: Трајко Славески, министер за финансии и
Предраг Трпески, заменик на министерот за финансии
Врз основа на член 130 од Уставот на Република Македонија, Владата на Република Македонија, на седниците, одржани на 14.11. и 21.11.2006 година, одлучи на Собранието на Република Македонија да му поднесе
НАСОКИ ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Во функционирањето на уставниот систем на Република Македонија од донесувањето на Уставот од 1991 година до денес, воочени се одредени слабости во основите на системот на основното и средното образование, што наметна потреба од одредени измени во Уставот на Република Македонија. Лоцираните недостатоци во системите на основното и средното образование, насоките за идните реформи на образовниот систем во делот на основното и средното образование и конкретните активности, се базираат врз повеќе анализи на домашни и странски експерти, компаративните искуства од земјите на Европската Унија, како и меѓународните стандарди содржани во релевантните документи. Од тие согледувања произлезе заклучокот дека заради интензивно и успешно спроведување на реформите во образованието, потребна е промена на уставните основи на образованието како дејност од јавен интерес.
Мерките и активностите за реформата на образованието се набележани и елаборирани во Националната програма за развој на образованието во Република Македонија 2005-2015 со придружните програмски документи, на чие донесување и претходеше серија стручни и јавни расправи, како и сугестии од образовните инстуции во земјата и експертските мислења на повеќе релевантни меѓународни институции. Заради остварување на стратегијата за реформи во образованието, Владата на Република Македонија, како стратешки приоритет во својата Програма за работа се определи за активности насочени кон измена на Уставот на Република Македонија во делот на образованието (Економски, социјални и културни права). Потребата од измени на Уставот на Република Македонија произлегува и од потпишувањето на Спогодбата за стабилизација и асоцијација на Република Македонија со Европската Унија, со што нашата земја се определи, помеѓу другото, и за продолжување на веќе започнатите реформи во образованието.
Основна цел на реформата на образовниот систем е приближување кон европските стандарди во сите степени на образованието: основното, средното и високото образование. Двете клучни насоки на кои во иднина ќе се потпира реформата на образовниот систем е задолжително и бесплатно јавно основно и средно образование и основање на приватни установи во сите степени на образованието. Активното учество на Република Македонија во глобалните интеграциски процеси подразбира и преземање на одговорност за остварување на глобалните политики во сферата на образованието. Во таа смисла, Министерството за образование и наука ја презема реализацијата на целите, принципите и препораките кои се зацртани во меѓународните документи за развој на образованието во Европа и светот. Програмата Образование за сите на УНЕСКО, Милениумските цели на Обединетите нации и Пактот за стабилност претставуваат референтна рамка во која се содржат најголемиот дел од целите кои Министерството за образование и наука ги реализира. За остварување на клучните стратешки области: образование за сите (обезбедување на образовна рамноправност); унапредување на културата на живеење; зголемување на социјалната партиципација; зголемување на образовната, културната и економската компетентност на македонското општество потребна е промена на уставните основи на системот на образованието, како предуслов за успешно остварување на реформите во оваа област.
Еден од клучните предизвици во овој период ќе биде подигањето на нивото на образованието на сите млади и возрасни, со посебен акцент на зголемувањето на нивните стручни, работни и социјални компетенции. Анализите на образовната структура на населението во Република Македонија покажуваат дека од вкупниот број на лица над 15-годишна возраст, близу половината (49,39%) се лица кои не поседуваат или поседуваат ниско ниво на образование (неписмен, со незавршено основно и со основно образование). Ако на оваа група им се додадат лицата со завршено 3 или 4-годишно образование, тогаш состојбата со образовната структура на населението во Република Македонија е алармантна и не нуди оптимизам за идниот економски и социјален развој на државата. Во услови на перманентна модернизација на техничко-технолошката основа на трудот, ваквата состојба претставува генератор за зголемување на бројот на невработени и слаб економски раст на државата.
Причините за ваквата состојба со образовната структура на населението има повеќе, но како најдоминантни се издвојуваат: незадоволителен опфат на учениците и осипувањето на учениците во основното и средното образование, особено осипувањето на учениците при преминот од основното во средното образование. При оваа вертикална проодност на учениците процентот на осипување е 16,65%. Ова јасно укажува дека проблемот со перманентна продукција на популација со ниско и, од аспект на потребите на современиот труд и социјалната инклузија, незадоволително ниво на образование, мора да се надмине. Поради ова, Владата на Република Македонија овој проблем го стави на приоритетната листа на интервенции во образованието, односно зголемување на должината на задолжителното образование.
Имајќи го во предвид значењето на прашањата што ќе се отворат со измените на Уставот на република Македонија, во рамките на Министерството за образование и наука формирана е работна група која ја утврди потребата за пристапување кон измени на Уставот на Република Македонија и во таа смисла изготви Предлогот за пристапување кон измени на Уставот на Република Македонија.
Се предлага и измена на членот 60 од Уставот на Република Македонија заради отстранување на анахрониот назив на емисионата банка како Народна банка на Република Македонија и заради усогласувањена целите на Банката утврдени во Уставот со оние дефинирани во Статутот на Европскиот систем на централни банки.
По примерот на повеќето централни банки од Европската Унија, се предлага називот да се промени во Банка на Македонија. Исто така се предлага и измена во делот од функциите (целите) на Банката со тоа што одржувањето на ценовната стабилност ќе се дефинира како основна цел на Банката, а дефинирањето и спроведувањето на монетарната политика и политиката на девизниот курс, управувањето со девизните резерви и слично како нејзини основни задачи.
Со реализирањето на предлогот за измена на член 60 од Уставот на Република Македонија се очекува целосна усогласеност со Статутот на ЕСЦБ со јасно дефинираните цели и задачи според стандардите на Европската Унија.
ОБРАЗЛОЖЕНИЕ [уреди]
1. Задолжително и бесплатно јавно основно и средно образование [уреди]
Согласно член 44 став 3 од Уставот на Република Македонија основното образование е задолжително и бесплатно.
Од наведената уставна одредба произлегува дека основното образование има задолжителен карактер, односно секој мора да се здобие со основно образование, за што грижа води државата и нејзините институции, преку задолжителен опфат на децата во основните училишта. Оваа одредба не дава можност за задолжителност на средното образование, што е основен тренд во земјите на Западна Европа, каде што најзастапена структура е: 6-годишно основно образование, 3-годишно нижо средно образование и 3-годишно вишо средно образование. Глобализациските процеси и забрзаната динамика на промени, то ест осовременување на трудот и работењето предизвикуваат нагласени тенденции за зголемување на образовното ниво на народите во светот. Одговорноста на државата на планот на образовниот опфат на населението станува се поголема.
Општ тренд во светот е зголемување на должината на задолжителното образование, како најизразена форма на одговорност на државата, постојано да се зголемува. Ако во минатото горниот лимит на задолжителното образование беше поставен на елементарното и пониско ниво на средно образование, денес тој се повеќе се поставува на повисоките степени и во потполност го зафаќа средното образование. Средното образование е оној долен лимит на образованост и квалификуваност што секој граѓанин треба да го поседува за да може активно да се вклучи во општествениот и работниот живот.
Глобалната тенденција е поместување на границата нагоре и компаративните согледувања покажуваат дека задолжителното образование е со 9-годишно траење (Словенија, Италија, Португалија и други), 10-годишно траење (Данска, Чешка, Шведска и други) 11-годишно траење (Шпанија, Франција, Норвешка и други) 12-годишно траење (В. Британија) и 13-годишно трање (Германија, Белгија, Холандија).
Покрај наведените глобални тенденции, како причини за зголемувањето на времетраењето на задолжителното образование во Република Македонија може да се наведат и следните: лошата образовна структура на населението; малиот опфат и високиот процент на осипување на учениците во редовните степени на образование; потребата од зајакнување на компетенциите за работна и социјална инклузија на населението, како и намалувањето на осипувањето на учениците од преминот од основно во средно образование. Ова појава предизвикува перманентен притисок на пазарот на трудот од лица кои поседуваат само основно образование и се без каква било квалификациска подготовка. Оваа структура доминантно влијае врз зголемувањето на бројот на невработените.
Со зголемувањето на задолжителното образование се очекува: да се зголеми образовната структура на населението; да се зајакне базичното образование; учениците да се стекнат со работни квалификации; да се обезбеди образовна рамноправност на сите граѓани; да се зголемат можностите за професионална ориентација; да се олесни и ефектуира преминот од основно во средно образование; да се оствари програмска сукцесивност.
2. Основање на приватни установи во основното образование [уреди]
Согласно член 45 од Уставот на Република Македонија граѓаните имаат право, под услови утврдени со закон, да основаат приватни образовни установи во сите степени на образованието, освен во основното образование.
Од наведената уставна одредба произлегува дека во Република Македонија не постои можност за основање на приватни основни училишта. И покрај тоа што ваков вид на установи успешно се основаат и работат во поголем број на земји и претставуваат основа за конкурентност во основното образовнаие, агенс за јакнење на квалитетот во образованието и можност за поголем опфат на учениците, оваа уставна одредба не дава можност за основање на приватни установи во основното образование. Државата е судрена со потребата за зголемување на училишните капацитети во одредени региони, пред се во урбаните средини. Училишната мрежа, и покрај тоа што статистички ги задоволува потребите за опфат на учениците, не ги исполнува стандардите за современа настава и учење. Голем дел од училишните објекти се изградени пред повеќе децении и не ги задоволуваат стандардите за квалитетно спроведување на воспитно-образовниот процес. Финансиската моќ на државата за градење на оптимална и современа мрежа на основни училишта е недоволна и во таква ситуација се актуелизира потребата од овозможување на приватна иницијатива во основното образование, како одговор на прашањето за изнаоѓање на нови извори на финансирање или нови облици на сопственост во основното образование. Оваа иницијатива ќе го растовари локалниот и државниот буџет, а истовремено ќе овозможи и поголем опфат на децата од сегашните 92.5%.
Искуството од основање на приватни средни училишта во Република Македонија, од аспект на конкурентност, воведување на европски стандарди и подигнување на квалитетот на училишната работа, афирмација на добри модели од практиката и мотивација на наставниците и учениците, покажа дека е потребно истото да се направи и во основното образование.
Иако се очекува зголемување на бројот на приватните установи за основно и средно образование, бесплатното и задолжителното јавно основно и средно образование и во иднина ќе биде основна опција за најголемиот број на ученици во Република Македонија.
3. Промена на називот на Народна банка на Република Македонија и дел од целите (функциите) на Народна банка на Република Македонија [уреди]
Република Македонија веќе 15 години има воспоставено систем на парламентарна демократија и пазарна економија, но одделни термини, како на пример Народна банка на Република Македонија, сеуште се задржани како анахронизам во современите услови и текови.
Називот „Народна банка“ беше карактеристика на земјите со таканаречено социјалистичко („народно“) уредување на општеството кога во основа сè во државата формално беше „народно“. Со промената на системот на државното уредување повеќето држави ги променија и називите на емисионите банки во централни банки или банка на соодветната држава.
Имајќи го предвид изнесеното, а особено фактот што Република Македонија е земја кандидат за рамнопрaвно членство во Европската Унија, што значи и рамноправен, конститутивен дел на Европскиот систем на централни банки, Владата на Република Македонија предлага да се пристапи кон измена на член 60 од Уставот на Република Македонија со кој е уредено дека Народната банка на Република Македонија е емисиона банка која е самостојна и одговорна за стабилноста на валутата, за монетарната политика и за општата ликвидност на плаќањата во Републиката и кон странство. Предлогот се однесува на промена на: називот на Народната банка на Република Македонија во Банка на Македонија и дел од целите (функциите) на Народна банка на Република Македонија а со цел усогласување со целите и задачите утврдени со Статутот на Европскиот систем на централни банки, како што е одржување на ценовната стабилност наместо стабилноста на валутата.
Со реализирањето на предлогот за измена на член 60 од Уставот на Република Македонија се очекува целосна усогласеност со Статутот на ЕСЦБ со јасно дефинираните цели и задачи според стандардите на Европската Унија.
ОКТОМВРИ 2008 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Влада на Република Македонија
ПРЕТСТАВНИЦИ: Михајло Маневски, министер за правда и
Ибрахим Ибрахими, заменик на министерот за правда
Врз основа на член 130 од Уставот на Република Македонија, Владата на Република Македонија на седницата одржана на 09.10.2008 година, одлучи на Собранието на Република Македонија да му поднесе
НАСОКИ ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Во функционирањето на уставниот систем во Република Македонија од донесувањето на Уставот на Република Македонија од 1991 година до денес, воочени се одредени слабости во однос на изборот на Претседател на Република Македонија.
Имено, во изминатиот период се спроведоа три изборни циклуса за избор на претседател во Републиката. Во сите изборни циклуси изборниот процес траеше релативно долго, и се доведуваше во прашање изборот на претседател на Република Македонија заради цензусот за избран кандидат утврден со Уставот на Република Македонија, а посебно условот утврден во вториот круг на избори.
Насоките за идните реформи и конкретните активности во однос на изборната регулатива се базирани и врз повеќе анализи на домашни и странски експерти, врз компаративните искуства од земјите со етаблирани демократски системи и меѓународните стандарди содржани во релевантните документи. Од тие согледувања, а заради поуспешно остварување на изборните реформи во оваа област потребна е промена на уставните основи за избор на претседател на Република Македонија.
Во член 81 став 5 од Уставот на Република Македонија е регулирано дека за претседател е избран кандидатот кој добил мнозинство гласови од избирачите кои гласале, доколку гласале повеќе од половината избирачи.
Заради тоа потребно е овие уставни одредби е да се изменат во насоки дека за претседател на Република Македонија во вториот круг на гласање ќе биде избран кандидатот кој ќе добие мнозинство гласови од избирачите кои гласале, доколку гласале повеќе од четириесет посто избирачи. По донесувањето на предложените уставни измени неопходно ќе биде да се направат измени и дополнувања на Изборниот законик во делот на одредбите што се однесуваат за избор на Претседател на Република Македонија.
ОБРАЗЛОЖЕНИЕ поради кои се предлага измени на Уставот на Република Македонија [уреди]
Уставот на Република Македонија со неколку одредби уредува определени прашања кои се однесуваат на функцијата претседател на Република Македонија. Меѓу нив е и прашањето на начинот на избор на претседател на Република Македонија.
Во Уставот на Република Македонија, со членот 80 се уредува дека претседателот на Република Македонија се избира на општи и непосредни избори, со тајно гласање, мандатот е пет години и едно исто лице може да биде избрано најмногу двапати. Исто така, согласно Уставот, претседателот на Република Македонија мора да биде државјанин на Република Македонија и со наполнети најмалку 40 години живот, со тоа што оваа возраст треба да биде исполнета до денот на одржувањето на изборите. Уставот утврдил и дополнителен услов според кој, лицето кое се кандидира за претседател на Република Македонија задолжително треба да биде жител на Република Македонија најмалку 10 години во последните 15 години до денот на одржувањето на изборите.
Во останатите одредби од Уставот се утврдува дека предлагачи за кандидат за претседател на Република Македонија можат да бидат најмалку 10.000 избирачи или најмалку 30 пратеници.
Во членот 81 од Уставот на Република Македонија е определено дека за претседател на Републиката, е избран кандидатот кој добил мнозинство гласови од вкупниот број избирачи.
Доколку не се избере претседател на Републиката во првиот круг, односно ако во првиот круг ниту еден кандидат за претседател не го добил потребното мнозинство гласови, тогаш во вториот круг се гласа за двајцата кандидати кои во првиот круг добиле најмногу гласови.
Во вториот круг за претседател е избран кандидатот кој добил мнозинство гласови од избирачите кои гласале, доколку гласале повеќе од половината избирачи.
Според пропишаниот услов во вториот круг на избори потребно е да гласаат 50% плус еден од запишаните избирачи и од нив мнозинството да гласаат за еден кандидат што може да предизвика постојано повторување на изборниот процес.
На овие уставни решенија за начинот за избор на претседател на Република Македонија свои забелешки дадоа и претставниците на меѓународните организации кои правеа експертиза на Законот за избор на претседател на Република Македонија и препорачаа да се направи промена на уставната одредба која дирекно е преземена и во Изборниот законик.
Исто така и ОБСЕ/ОДИХР во конечниот Извештај по спроведените претседателски избори во 2004 година препорача измена на уставните решенија за избор на претседател на Републиката, а посебно на условите предвидени за вториот изборен круг. Во Препораките во делот “Правна рамка” во првата препорака стои: “Со Устав препишаниот услов повеќе од 50% од регистрираните гласачи да го дадат својот глас во вториот изборен круг треба да се острани, за да се избегне можноста за неуспешни избори. Исто така треба да се разгледува можноста за изменување на уставот со кој, за да постигне победа, кандидатот мора да ги добие гласовите на повеќе од 50% од регистрираните избирачи”.
Со предложената измена на Уставот ќе се обезбеди поедноставување на постапката за избор на претседател на Република Македонија, односно се обезбедува уставна основа за избор на претседател во вториот изборен круг на кандидат кој добил мнозинсто од избирачите кои гласале, доколку гласале повеќе од четириесет посто избирачи.
Со ваквото решение се имплементира и препораката на ОБСЕ/ОДИХР за промена на уставното решение за избор на претседател во вториот изборен круг.
ДЕКЕМВРИ 2010 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Владата на Република Македонија
ПРЕТСТАВНИЦИ: Михајло Маневски, министер за правда и
Ибрахим Ибрахими, заменик на министерот за правда
Врз основа на член 130 од Уставот на Република Македонија, Владата на Република Македонија, на седницата, одржана на 21.12.2010 година одлучи на Собранието на Република Македонија да му поднесе
НАСОКИ ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Изминатиот период е зголемен интензитетот на организираниот криминал кој има регионални и меѓународни димензии. Причини за неговото јакнење, меѓу другото, се зголеменото движење на луѓето, стоката и капиталот. Со јакнењето на транснационалниот организиран капитал, извршителите на овие кривични дела со различни техники настојуваат да ги прикријат вистинските извори на противправно стекнатата имотна корист. Притоа, перењето на парите и корупцијата како пратечки појави на организираниот криминал, не само што штетат на националната економија туку ги нарушуваат и основните демократски вредности во националните држави, а на меѓународен план предизвикуваат значајна дестабилизација.
Извршителите на кривичните дела од сферата на организираниот криминал настојуваат да го избегнат изрекувањето и извршувањето на кривично-правните санкции злоупотребувајќи го начелото за забрана за предавање на сопствени државјани на други држави. Со тоа се доведуваат во прашање превентивната и репресивната функција на казненото право.
Главно средство за успешно справување со транснационалниот организиран криминал претставува ефикасната правна и правосудна соработка. Во таа насока, Република Македонија ги има потпишано и ратификувано сите релевантни меѓународни документи во оваа област. Исто така, Република Македонија прави значајни напори да ја доизгради институционалната и правната рамка која ќе овозможи ефикасно справување со транснационалниот организиран криминал. Имајќи во предвид дека за успешна борба против ова зло е неопходна поширока меѓународна акција, земјите од регионот покренаа иницијатива за усогласување на правната рамка во сите држави од регионот.
Во член 4 во ставот 2 од Уставот на Република Македонија е пропишано дека на државјанин на Република Македонија не може да му биде одземено државјанството, ниту да биде протеран или предаден на друга држава. Оваа одредба претставува пречка за склучување меѓународни договори со кои што ќе биде уредена можноста за предавање на државјанин на Република Македонија на друга држава, како и предавање на државјанин на друга држава на Република Македонија заради водење на кривична постапка за сторено кривично дело од областа на организираниот криминал.
Одредени држави во регионот веќе извршија изменување на нивните устави и го воведоа Европскиот налог за апсење и пропишаа можност за потпишување билатерални договори за екстрадиција на свои државјани за дела од областа на организиран криминал, додека други држави од регионот веќе имаат покренато таква иницијатива и постапката за измена на нивните устави е во тек.
На пример, Република Хрватска го измени членот 9 од Уставот со кој што се предвидува дека државјанин на Република Хрватска не може да биде протеран од Република Хрватска, ниту може да му биде одземено државјанството, а не може да биде предаден на друга држава, освен кога мора да се изврши одлука за предавање или екстрадиција донесена во согласност со меѓународен договор или согласно прописите на Европската унија.
Врз основа на наведеното, сметаме дека заради успешно справување со транснационалниот организиран криминал и Република Македонија би требало да пристапи кон изменување на член 4 ставот 2 од Уставот на Република Македонија во кој ќе биде пропишана можност за предавање на државјанин на Република Македонија на други држави согласно меѓународен договор, за сторено кривично дело од областа на организираниот криминал.
ОБРАЗЛОЖЕНИЕ [уреди]
Во член 4 во ставот 2 од Уставот на Република Македонија е пропишано дека на државјанин на Република Македонија не може да му биде одземено државјанството, ниту да биде протеран или предаден на друга држава. Со оглед дека оваа одредба претставува пречка за склучување меѓународни договори со кои што ќе биде уредена можноста за предавање на државјанин на Република Македонија на друга држава, како и предавање на државјанин на друга држава на Република Македонија заради водење на кривична постапка за сторено кривично дело од областа на организираниот криминал, се пристапува кон измени на Уставот на Република Македонија.
Имено, за таа цел, Владата на Република Македонија на Сто деведесет и втората седница, одржана на 9.11.2010 година ја разгледа Информацијата за потребата за изменување на член 4 став 2 од Уставот на Република Македонија и усвои заклучок со кој го задолжи Министерството за правда да ја започне постапката за изменување на член 4 став 2 од Уставот на Република Македонија и во рок од 30 дена до Владата на Република Македонија да достави Предлог за пристапување кон измени на Уставот на Република Македонија, согласно насоките дадени во оваа информација.
Потребата од наведените измени произлегува од потребата за успешно справување со организираниот криминал. Во таа насока, досега Република Македонија презеде бројни активности. Имено, изминативе години се формирани повеќе институции и внатрешни организациони единици во постојните институции во оваа област, меѓу кои најзначајни се: специјализираното судско Одделение надлежно за судење на дела од областа на организираниот криминал и корупција, Основното јавно обвинителство за гонење на организиран криминал и корупција, Агенцијата за управување со одземен имот, Секторот за организиран криминал во рамките на Министерството за внатрешни работи, Советот за заштита на сведоци и Одделението за заштита на сведоци во рамките на Министерството за внатрешни работи. Исто така, донесени се и повеќе закони во кои се предвидени механизми за ефикасно справување со организираниот криминал. Како позначајни механизми се посебните истражни мерки, уредени во Законот за кривичната постапка, проширената конфискација уредена во Кривичниот законик и во Законот за кривичната постапка, непроцесните и процесните мерки за заштита на сведоци уредени во Законот за заштита на сведоци и во Законот за кривичната постапка, како и управувањето со конфискуваниот имот, уредено во Законот за управување со конфискуван имот, имотна корист и одземени предмети во кривичната и прекршочната постапка.
Со оглед на наведеното, заради обезбедување на дополнителни механизми во справувањето со организираниот криминал се предлага изменување на член 4 став 2 од Уставот на Република Македонија, во насока на пропишување уставна одредба со која врз основа на ратификуван меѓународен договор државјанин на Република Македонија би можело да биде предаден на друга држава заради гонење за кривични дела од областа на организираниот криминал, со што ќе се создаде можност и за предавање на странски државјани по истиот основ на Република Македонија.
ФЕВРУАРИ 2011 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Група пратеници (Силвана Бонева, с.р.; Илија Китановски, с.р.; Александар Спасеноски, с.р.; Светлана Јакимовска, с.р.; Владимир Ѓорчев, с.р.; Петар Поп Арсов, с.р.; Александар Николовски, с.р.; Косана Николиќ Мазнева, с.р.; Зоран Петрески, с.р.; Илија Димовски, с.р.; Анита Кипаризова Крстевска, с.р.; Анета Стефановска, с.р.; Благородна Дулиќ, с.р.; Васко Шутаров, с.р.; Ванчо Коцев, с.р.; Веле Ѓорѓиевски, с.р.; Виолета Ташева, с.р.; Весела Честоева, с.р.; Владо Стефановски, с.р.; Горан Ѓуровски, с.р.; Дарко Димитриевски, с.р.; Даниела Иротова Лазарева, с.р.; Дарка Петрушевска, с.р.; Живко Пејковски, с.р.; Ивица Георгиевски, с.р.; Јаготка Ивановска, с.р.; Јован Гинев, с.р.; Катерина Димеска, с.р.; Крсто Мукоски, с.р.; Лилјана Затуроска, с.р.; Лидија Митева, с.р.; Марија Андоновска, с.р.; Марија Рашковска, с.р.; Марјанчо Колевски, с.р.; Миле Пачемски, с.р.; Наташа Јаневска, с.р.; Никола Котевски, с.р.; Надица Тулиева Танчева, с.р.; Нада Станчевска, с.р.; Оливера Трајановска, с.р.; Оливер Алексовски, с.р.; Панче Дамески, с.р.; Стојче Крстевски, с.р.; Саве Савески, с.р.; Соња Ѓелова Стојанова, с.р.; Соња Цветковска, с.р.; Томе Даневски, с.р.; Хрисстина Ручева, с.р.; Цена Матевска, с.р.; Цветан Трипуновски, с.р.; Цветко Грозданов, с.р.; Иван Стоилковиќ, с.р.; Ќенан Хасипи, с.р.; Лилјана Поповска, с.р.; Борислав Стојменов, с.р.; Амди Бајрам, с.р.; Авдија Пепиќ, с.р.; и Павле Трајанов, с.р.;)
ПРЕТСТАВНИЦИ: Благородна Дулиќ, овластен претставник и
Силвана Бонева, заменик овластен претставник
Врз основа на членот 130 од Уставот на Република Македонија и членовите 193 и 194 од Деловникот на Собранието на Република Македонија, Ви поднесуваме Предлог за пристапување кон измена на Уставот на Република Македонија.
За претставник на предлагачите се определува пратеникот Благородна Дулиќ.
НАСОКИ ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
1. Државен завод за ревизија [уреди]
Во Извештојот на Европската Комисија за напредокот на Република Македонија за 2010 година, за Поглавјето 32. Финансиска контрола, во однос на надворешната ревизија е наведено дека „Независноста на ДЗР останува да биде утврдена во Уставот“.
Ова е значајно и од аспект на исполнување на критериумите за отворање и затворање на пристапните преговори за Поглавје 32. Финансиска контрола, утврдени од Европската комисија на 22 јуни 2006 година, каде како критериум за започнување на преговорите е утврдено „Врховната ревизиска институција (ВРИ) да има солидна основа во Уставот и да е регулирана со посебен закон;“.
Во насока на исполнување на критериумите на Европската комисија за обезбедување на независноста на Државниот завод за ревизија, во Националната програма за усвојување на правото на Европската унија-ревизија 2011 година, како краткорочен приоритет е утврдено изготвување на предлог за пристапување за измени на Уставот на Република Македонија, со цел дефинирање на ДЗР како уставна категорија.
За реализација на овие обврски во целост и навремено предлагаме да се пристапи кон измена на Уставот на Република Македонија со дополнување со нов амандман со кој ќе се утврди уставна основа за обезбедување на независноста на Државниот завод за ревизија.
2. Состав на Судскиот совет на Република Македонија [уреди]
Развојот на судскиот систем во Република Македонија, по осамостојувањето може да се подели на три етапи. Во првата етапа (1991-1995 година) тој функционираше во организациона рамка од претходниот систем.
Втората етапа започна со донесувањето на Законот за судовите во 1995 година и на другите закони од областа на организацијата на судството, на материјалните и процесните закони од областа на граѓанското и кривичното право и траеше до донесувањето на уставните амандмани во делот на правосудството во 2005 година.
Во овој период посебно е значајно донесувањето на Законот за судовите. Исто така, во 1996 година беше направен генералниот реизбор на судиите во Република Македонија од страна на Собранието на Република Македонија по предлог на Републичкиот судски совет. Републичкиот судски совет е орган воведен за прв пат со Уставот на Република Македонија од 1991 година. Републичкиот судски совет го сочинуваа седум членови кои ги избираше Собранието на Република Македонија од редот на истакнати правници. Републичкиот судски совет имаше надлежност да му предлага на Собранието избор и разрешување на судии; да одлучува за дициплинската одговорност на судиите; да ја оценува стручноста и совесноста на судиите во вршењето на нивната функција и да предлага двајца судии на Уставниот суд на Република Македонија. Со воведувањето на овој орган беше направен значаен чекор кон афирмирањето на независната позиција на судската власт, бидејќи се овозможи во најчуствителната област (изборот и разрешувањето на судиите) оценката да ја дава стручен, а не политички орган.
Третата фаза од развојот на судскиот систем во Република Македонија започна со донесувањето на уставните амандмани од XX до XXX во делот на правосудството во 2005 година. Наведените амандмани беа донесени врз основа на Стратегијата за реформа на правосудниот систем со Анекси, усвоена во 2004 година. Стратегијата е поделена на два сегмента што се однесуваат на: судскиот систем и јавното обвинителство. Кон Стратегијата се приложени и Анекси кои ги содржат основните планирани реформски зафати во пенитенцијарниот систем, јавното правобранителство, адвокатурата и нотаријатот.
Првиот дел, кои се однесува на судскиот систем, ја потенцира важноста на независноста и непристрасноста на судството и на зголемувањето на неговата ефикасност. Како клучни точки кои ја детерминираат независноста на судството се нагласени: селекцијата, изборот и разрешувањето на судиите, нивниот тренинг и финансирањето на судството. Зголемувањето на ефикасноста на судството претпоставува и промени во повеќе сегменти на судскиот систем, со кои треба да се остранат факторите што влијаат врз одолжувањето на постапките: слабостите во процесното законодавство, несоодветната организациона поставеност на судството, непостоењето систем за алтернативно решавање спорови и нецелосно покривање на судството со информатичка технологија.
Вториот дел ја опфаќа јавно-обвинителската организација со сите нејзини сегменти и ја нагласува потребата за надградба на уставно-правната рамка за позицијата на јавното обвинителство, во насока на обезбедување нов начин на именување на јавните обвинители, како и зголемување на ефикасноста во извршување на неговата основна функција.
Анексот број 1 посветен на пенитенцијарниот систем содржи мерки за унапредување на системот на извршување на казнено-правните и прекршочните санкции, со посебно внимание врз алтернативните мерки како нов вид санкции.
Во однос на реформата на јавното правобранителство Анексот број 2 ја идентификува потребата од дополнителна анализа со цел за утврдување на мерките што треба да бидат преземени во насока на обезбедување поефикасно извршување на основната функција за заштита на имотните права и облиците на сопственост што имаат јавно-приватен карактер.
Анексот број 3 е посветен на реформа на адвокатурата и ги содржи иструментите за унапредување на статусот на адвокатурата како јавна служба, како и на професионално-етичките стандарди за нејзина поставеност и соработка со судовите и другите органи во правец на поефикасно остварување на судската функција.
Предвидените реформски зафати во однос на нотаријатот дадени во Анексот број 4 се насочени кон унапредување на вршењето на нотарската дејност.
Основна цел на реформата во правосудството утврдена во Стратегијата беше развивање на европските стандарди во сферата на правдата. Двата клучни столба врз кои се потпира реформата на правосудството се јакнењето на неговата независност и зголемување на ефикасноста. Реформата на правосудството тргнува и ги има за цел следниве принципи: владеење на правото; начелото на поделба на државната власт на законодавна, извршна и судска; гарантирање на независноста на судството; заштита на правата на граѓаните; гарантирање на еднаков пристап до правдата; и прифаќање на сите релевантни европски стандарди во сферата на правдата како што се Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи, Препораката на Советот на Европа (94) 12 за независноста, ефикасноста и улогата на судиите како и Европската повелба за статусот на судиите. Во овие меѓународни документи се содржани основните принципи на положбата на судијата кои имаат за цел да обезбедат стручност, независност и непристрасност што секој граѓанин оправдано ги очекува од судството. За обезбедување на овие принципи, во Европската повелба за статусот на судиите е предвидено дека секоја одлука која се однесува на селекцијата, регрутирањето, именувањето, движењето во службата или престанокот на функцијата на судија треба да биде донесена од страна на независен орган во чиј состав ќе доминираат претставници од судството.
Во областа на независноста на судството, согласно насоките дадени во Стратегијата, со уставните амандмани од 2005 година беше востановен Судскиот совет на Република Македонија. Овој самостоен и независен орган на судството ја гарантира самостојноста и независноста на судската власт. Имено, меѓу другите, клучна новина е надлежноста на Судскиот совет е да ги избира и разрешува судиите и претседателите на судовите и да ја оценува нивната работа.
Меѓу другите, во 2005 година беше усвоен Амандманот XXVIII во кој е уредена материјата за составот на членовите на судскиот совет и нивниот мандат. Така, со наведениот амандман е пропишано дека Судскиот совет на Република Македонија е самостоен и независен орган на судството. Советот ја обезбедува и ја гарантира самостојноста и независноста на судската власт.
Значајна новина во однос на Судскиот совет е неговиот состав. Имено, мнозинство во него имаат судиите избрани од самите нив на непосредни избори.
Советот го сочинуваат петнаесет члена. По функција членови се претседателот на Врховниот суд на Република Македонија и министерот за правда. Осум члена на Советот се од редот на судиите и ги избираат судиите на тајни и непосредни избори. Од овие осум члена тројца се припадници на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија.
Исто така, во Судскиот совет има и тројца членови кои ги избира Собранието на Република Македонија со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија.
Покрај наведените членови, во составот на Советот има и два члена кои ги предлага претседателот на Република Македонија, а изборот го врши Собранието на Република Македонија, од кои еден е припадник на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија.
Во однос на членовите кои не се од редот на судиите, е пропишано дека членовите на Советот што ги избира Собранието на Република Македонија, односно што ги предлага претседателот на Република Македонија се од редот на универзитетските професии по право, адвокатите и други истакнати правници.
Во амандманот е уреден и мандатот на избраните членови на Судскиот совет и тој трае шест години, со право на уште еден избор.
Исто така, материјата за условите и постапката за избор, како и основите и постапката за престанок на функцијата и разрешување на член на Советот е уредена со закон.
Уставниот амандман ја уредува и материјата за неспојливост со функцијата член на Судскиот совет со вршење други функции. Така, во него е пропишано дека функцијата избран член на Советот е неспојлива со членување во политичка партија или со вршење на други јавни функции и професии утврдени со закон.
Во Амандманот XXIX се уредени надлежностите на Судскиот совет на Република Македонија. Имено, Судскиот совет на Република Македонија:
- ги избира и разрешува судиите и судиите поротници;
- утврдува престанок на судиската функција;
- ги избира и разрешува претседателите на судовите;
- ја следи и оценува работата на судиите;
- одлучува за дициплинската одговорност на судиите;
- одлучува за одземање на имунитетот на судиите;
- предлага двајца судии на Уставниот суд на Република Македонија од редот на судиите и
- врши други работи утврдени со закон.
Во однос на соодветната и правична застапеност на припадниците на заедниците, при изборот на судиите, судиите поротници и претседателите на судовите, во Амандманот XXIX е пропишано дека ќе се запази соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници.
Исто така, во овој амандман е пропишано дека Советот за својата работа поднесува годишен извештај до Собранието на Република Македонија, чија форма, содржина и начин на усвојување се уредуваат со закон.
Заради унапредување на судскиот систем воочена е потреба за унапредување на положбата на судската власт преку имплементирање на највисоките европските стандарди. Во таа насока, се предлага редефинирање на составот на Судскиот совет на Република Македонија и зголемување на бројот на судии членови на Судскиот совет избрани од страна на судиите и преиспитување на правото за повторен избор на членовите на Судскиот совет. Исто така, се предлага редефинирање на составот на Судскиот совет и во однос на членовите по функција-министерот за правда и Претседателот на Врховниот суд на Република Македонија, во насока Судскиот совет да нема членови по функција. Наведените измени се предлагаат заради усогласување со меѓународните стандарди во областа на правосудството кои се преземени во најголемиот број европски држави.
Од тие причини предлагаме да се пристапи кон измена на Уставот на Република Македонија и во наведените насоки во поглед на Судскиот совет на Република Македонија со што цениме дека ќе се зајакне независноста и самостојноста на судската власт, посебно во процесот на избор и разрешување на судии.
ОБРАЗЛОЖЕНИЕ [уреди]
1. Државен завод за ревизија [уреди]
Предложеното дополнување на Уставот на Република Македонија во однос на Државниот завод за ревизија има за цел да ја зајакне независноста на Државниот завод за ревизија. Имено, стандардите за независноста на Државниот завод за ревизија се вградени во меѓународните стандарди на врховните ревизорски институции (ISSAI), кои се применуваат во вршењето на државната ревизија во Република Македонија. Согласно ISSAI 1-Лима Декларација во Делот 5. Независност на Врховните ревизорски институции, е наведено дека:
„1. Врховните ревизорски институции може да ја исполнат својата задача објективно и ефикасно само ако се независни од субјектите на ревизија и ако се заштитени од надворешни влијанија.
2. Иако државните институции не може да бидат во целост независни бидејќи се дел од државата како целина, Врховните ревизорски институции треба да имаат функционална и организациска независност која е потребна за извршување на нивните задачи.
3. Формирањето на Врховните ревизорски институции и неопходниот степен на независност ќе биде утврдена со Уставот; деталите може да бидат утврдени и со закон. Посебно ќе се гарантира соодветната законска заштита против било какво влијание врз независноста и ревизорскиот авторитет на Врховните ревизорски институции.“
Во однос на независноста на избраните функционери на врховните ревизорски институции, во делот 6. на ISSAI 1-Лима Декларација, се наведува:
„1. Независноста на Врховните ревизорски институции е нераскинливо поврзана со независноста на нивните членови. Членови треба да бидат оние лица кои донесуваат одлука за Врховните ревизорски институции и одговараат за таквите одлуки пред трети лица, понатаму членовите на колегијалното тело кои донесуваат одлуки или шефот (главниот ревизор) на монократски поставената Врховна ревизорска институција.
2. Независноста на членовите исто така ќе биде загарантирана со Устав. Посебно, процедурите за отповикување, кои исто така ќе бидат втемелени во Уставот, не смеат да ја нарушат независноста на членовите. Начинот на назначување и отповикување на членовите зависи од уставната поставеност на земјата за која станува збор.
3. Со оглед на нивната професионална кариера, ревизорите во Врховните ревизорски институции не смеат да бидат изложени на влијанија од страна на субјектите на ревизија и не смеат да бидат зависни од такви субјекти.“
2. Состав на Судскиот совет на Република Македонија [уреди]
Со Амандманот XXVIII од 2005 година е востановен Судскиот совет на Република Македонија како самостоен и независен орган на судството кој ја обезбедува и ја гарантира самостојноста и независноста на судската власт. Мнозинсто во овој орган имаат судиите избрани од самите нив на непосредни избори. Имено, Советот го сочинуваат петнаесет члена. По функција членови се претседателот на Врховниот суд на Република Македонија и министерот за правда, додека осум члена на Советот ги избираат судиите од своите редови. Тројца од избраните членови од редот на судиите се припадници на заедниците кои не се мнозинсто во Република Македонија, при што ќе се запази соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници. Исто така, во Судскиот совет има и тројца членови кои ги избира Собранието на Република Македонија со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинсто во Република Македонија. Покрај наведените членови, во составот на Советот има и два члена кои ги предлага претседателот на Република Македонија, а изборот го врши Собранието на Република Македонија, од кои еден е припадник на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија. Во однос на членовите кои не се од редот на судиите, пропишано е дека членовите на Советот што ги избира Собранието на Република Македонија, односно што ги предлага претседателот на Република Македонија се од редот на универзитетските професии по право, адвокатите и други истакнати правници.
Ваквиот состав на Судскиот совет во кој мнозинството се судии избрани на непосредни избори од сите судии во Република Македонија овозможува да се маргинализираат можните политички влијанија во работата на Судскиот совет, особено во постапката за избор и разрешување на судии.
Зголемувањето на бројот на судиите членови на Судскиот совет се предлага заради натамошно јакнење на независноста на судството. Предност на овој модел според кој мнозинството на Судскиот совет се судии избрани од сите судии во Република Македонија има за цел да го оневожможи секое можно политичко влијание врз судството.
Исто така, предложените измени на уставот имаат за цел да се избегне секоја можна политизација во процесот на избор и разрешување на судиите, со оглед дека судиите избрани од нивните редови ќе бидат побројни во однос на другите членови.
Предложеното решение за зголемување на бројот на судиите членови на Судскиот совет би се реализирало преку измена на Амандманот XXVIII.
Во мислењето на Венецијанската комисија по Предлог амандманите од 2005 година се истакнува дека: „Предложената реформа е добродојдена, со оглед на тоа дека има за цел да постигне деполитизација на изборот и разрешувањето на судиите. Присуството на мнозинството на судии во Судскиот совет е добродојдено …“
Во однос на учеството на министерот за правда како член во Судскиот совет, во мислењето на Венецијанската комисија по Предлог амандманите од 2005 година е наведено дека: „со цел да се сведе на минимум влијанието на извршната власт, членството на министерот за правда во Државниот судски совет може да биде земенето со право на министерот за правда да присуствува на седниците на Советот или членство без право на глас.“. Ова прашање беше едно од најдискутабилните и поради несогласувањето на тогашната најголема опозициска партија со предложениот амандман за учество на Министерот за правда во Судскиот совет на Република Македонија, не гласаше за уставните амандмани.
Предложените решенија за зголемување на бројот на членовите во Судскиот совет од редот на судиите содржани во Предлогот за пристапување кон измена на Уставот на Република Македонија се базираат на меѓународните стандарди во оваа област и на компаративните искуства од државите членки на Европската унија. Имено, основните меѓународни стандарди во оваа област се содржани во следниве меѓународни документи: Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи, Препораката на Советот на Европа (94) 12 за независноста, ефикасноста и улогата на судиите, Мислењето број 10 (2007) на Консултативниот совет на Европски судии за судските совети, како и Европската повелба за статусот на судиите.
Во Европската повелба за статусот на судиите е истакнато дека секоја одлука која се однесува на селекцијата, регрутирањето, именувањето, движењето во службата или престанокот на функцијата на судија треба да биде донесена од страна на независен орган во чиј состав ќе доминираат претставници од судството.
Во Мислењето број 10 (2007) на Консултативниот совет на Европски судии за судиските совети се истакнува дека судските совети треба да бидат составени или исклучиво од судии или да имаат мешан состав (судии и претставници надвор од судството). Притоа се нагласува дека доколку судските совети се со мешан состав, задолжително е значително мнозинство да го имаат судиите кои би биле избрани од нивните редови. Во однос на членовите кои се избираат надвор од судството, во мислењето е истакнато дака тие треба да бидат избрани од редот на истакнати правници и универзитетски професори со долгогодишно искуство.
Компаративната анализа за составот на судските совети во европските држави покажува дека најголемиот број вакви органи се составени од претставници од судството и претставници надвор од судството. Во повеќето европски држави, судските совети имаат важна улога во именување на судиите. Ова е случај во Ерменија, Азербејџан, Босна и Херцеговина, Бугарија, Хрватска, Франција, Грузија, Литванија, Молдавија, Црна Гора, Романија, Србија, Словенија, Шведска, Турција. Само во Руската Федерација и Исланд, Врховниот суд е надлежен за именување на судиите.
Најголемиот број од судските совети во европските држави се составени од судии и претставници од надворешни професии (академици, адвокати, а понекогаш и претставници од Министерството за правда)-Албанија, Ерменија, Австрија, Азербејџан, Белгија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Хрватска, Данска, Естонија, Финска, Франција, Грузија, Германија, Грција, Холандија, Норвешка, Полска, Португалија, Романија, Руска Федерација, Словачка, Шпанија, Шведска, Швајцарија, Турција, Северна Ирска, Шкотска и Англија. Само во неколку европски држави судските совети се составени исклучиво од судии (Кипар, Латвија, Литванија). Исто така, редок е бројот на европски држави каде судските совети се составени исклучиво од членови со други-надворешни професии (Андора, Чешка, Луксембург, Словенија, Украина).
Генерално, компаративната анализа покажува дека судските совети даваат мислење за именување на судии и јавни обвинители, што во определени случаи е задолжително за формалните власти на кои им е доделена надлежноста за именување на судија или јавен обвинител. Најчесто, оваа формална надлежност е доделена на извршната власт, или на Претседателот (Франција, Унгарија, Литванија, Луксембург, Молдавија, Монако, Романија) или на Владата (Малта, Шведска). Именувањата од страна на законодавната власт се поретки (Србија, Словенија).
Во другите земји, има судски Комисии или совети надлежни за именување (Данска, Финска, Ирска, Латвија, Норвешка, Полска). Мнозинство од овие совети се составени од судии и правни практичари. Често советите се надлежни за подготовка на предлози за именување. Овие предлози се адресираат до министерствата за правда или парламентите кои се надлежни за формална номинација/ именување на судии. Меѓутоа, во Финска именувањето на судиите е во надлежност на Претседателот по препорака од Министерството за правда на номинација од страна на Одборот за судски именувања. Исто така, се забележува дека во Швајцарија, судиите на Врховните кантонски судови и на Федералниот суд генерално се именувани од страна на кантонските парламенти и Федералниот Парламент, додека пак судиите на основните судови се именувани од страна на судиите од Врховните кантонски судови.
Врз основа на наведеното се предлага редефинирање на составот на Судскиот совет преку зголемување на членовите од редот на судиите избрани на тајни и непосредни избори од судиите и преиспитување на правото на повторен избор на членовите на Судскиот совет. Исто така, се предлага редефинирање на составот на Судскиот совет и во однос на членовите по функција-министерот за правда и Претседателот на Врховниот суд на Република Македонија, во насока Судскиот совет да нема членови по функција. Овие измени се предлагаат заради усогласување со меѓународните стандарди во областа на правосудството кои се преземени во најголемиот број европски држави.
ПРИЛОГ 1 [уреди]
Решенијата кои ги предлагаме се засновани и на анализите на законодавството на неколку држави во кои државната ревизија од аспект на самостојноста и независноста е предвидена како уставна категорија, за што приложуваме извадоци од уставите на неколку држави.
1. Државниот завод за ревизија е независно тело. Тој ќе врши ревизија на управувањето со државниот имот и спроведувањето на Државниот Буџет.
2. Претседателот и неговиот заменик ќе ги назначува Претседателот на Републиката на предлог од Комората на депутатите.
3. Статусот, јуриздикцијата, организационата структура и други детали во однос на Државниот завод за ревизија ќе бидат дефинирани со закон.“
„Парламентот ги избира Претседателот на Републиката, Премиерот, Претседателот и потпретседателите на Државниот завод за ревизија со двотретинско мнозинство од гласовите.
За изгласување на Законот за организација и принципите на работа на Државниот завод за ревизија потребно е двотретинско мнозинство од присутните пратеници.“
1. Врховната државна ревизорска институција ќе биде главен орган на државна ревизија.
2. Врховната државна ревизорска институција ќе биде потчинета на Собранието.
3. Врховната државна ревизорска институција ќе дејствува во согласност со принципите на колегијалност.
Организацијата и начинот на работа на Врховната државна ревизорска институција ќе бидат специфицирани со статут.“
Судот за ревизија ќе биде одговорен за испитување на државните приходи и трошоци.
1. Организацијата, составот и надлежноста на Судот ќе бидат регулирани со закон на Парламентот.
2. Дополнителни задачи на Судот може да бидат додадени со закон на Парламентот.“
„132. Државниот завод за ревизија во своите активности ќе биде независно државно тело одговорно за економска контрола.
137. Организацијата на Државниот завод за ревизија ќе биде регулирана со закон.
138. Криминално обвинение против Главниот ревизор може да се покрене само на предлог на Легалниот канцелар и со согласност на мнозинството членови на Парламентот.“
center„Независност и состав на Судот за ревизијаcenter
1. Судот за ревизија ќе биде дирекно потчинет на Парламентот, ќе работи како орган на Националниот совет.
2. Судот за ревизија ќе биде независен од Федералната влада и ќе биде предмет на одредбите на законот.
3. Претседателот на Судот за ревизија го избира Националниот совет по номинирање од страна на нејзината Работна комисија на период од 12 години без право на реизбор. Пред преземањето на должноста, Претседателот на Судот за ревизија дава службена заклетва пред Претседателот на Републиката.“
1. Врховната државна контрола е највисоката институција за економска и финансиска контрола. Таа е предмет на регулирање од страна на Уставот и законите.
2. Шефот на институцијата го назначува и отповикува Собранието на предлог од Претседателот на Републиката со мандат од 7 години со право на реизбор.
1. Главниот на Врховната државна контрола може да биде поканет да учествува на состаноците на Советот на министри кога се разгледуваат прашања од неговата надлежност.
2. 1. Главниот на Врховната државна контрола има имунитет на член на Врховниот суд.“
ПРИЛОГ 2 [уреди]
Судскиот совет во Словенија е составот од 11 членови. Националното собрание избира 5 членови по предлог на Претседателот на Република Словенија од редот на истакнати универзитетски професори по право, адвокати и други правни застапници. Останатите 6 члена се избираат од редот на судиите од страна на сите судии. Еден од членовите на Судскиот совет се избира да ја извршува функцијата Претседател на истиот.
Врховниот судски совет е самостоен и независен орган кој ја обезбедува судската независност, ги регулира најважните активности неопходни за вршење на неговите надлежности и изрекува дициплински санкции. Составен е од Претседателот на државата, кој претседава со истиот и генерално има помош од страна на Заменик Претседателот, избран од членовите на советот. Претседателот на Касационен суд и Касациониот Генерален Јавен Обвинител, како и 24 други членови од кои, 1/3 се избрани од страна на Парламентот и 2/3 се избрани од редовните судии. Министерот за правда не е член на Советот, но може да присуствува на седници кога треба да даде објаснување или некоја информација, без право на глас.
Именувањето на судиите е во надлежност на Врховниот судски совет, кој исто така има надлежност да именува, распределува и унапредува судии како и да изрекува дициплински санкции во согласност со законот. Именувањето, доделувањето, распоредувањето и унапредувањето на судиите во управните и даночните судови, како и дициплинските постапки се во надлежност на Врховниот судски совет. Судиите за второстепените судови се регрутираат од редот на судиите во првостепените судови врз основа на мерит систем, преку конкурентно поднесување резимеа. Пристапот до Врховниот суд е на основа на конкурентно поднесување резимеа и е отворен за судии, јавни обвинители и други правни професии.
Со Врховниот судски совет претседава Претседателот на Врховниот суд на правдата, а е составен од двајца членови кои се наименувани од Претседателот на Републиката од кои еден е судија, 7 членови кои се избрани од Собранието и седум судии кои се избрани од судовите во согласност со пропорционален модел. Во Врховниот судски совет со закон може да биде утврдено учество на правосудни службеници избрани од страна на судовите. Тие се избираат за посебни прашања на расправа и гласање кои се однесуваат на одредувањето на нивните професионални заслуги и утврдувањето на нивната дициплинска одговорност.
Високиот Правосуден Совет е составен од два совета. Судски Совет, составен од 5 судии и 1 јавен обвинител и Обвинителски Совет, составен од 5 јавни обвинители и 1 судија. Мандатот на членовите трае 4 години со право на реизбор. Покрај наведените членови од редот на судиите и јавните обвинители, Високиот правосуден совет број и 8 членови од кои 1 е државен советник именуван од Државниот совет, 1 активен адвокат и 6 истакнати граѓани кои не се членови ниту на Парламентот ниту на правосудството, а од кои два именува Претседателот на Републиката, 2 именува Претседателот на Народното Собрание и 2 именува Претседателот на Сенатот.
Општиот совет на судската власт во Шпанија не е тело со правни надлежности, туку контролно и организационо тело на шпанското судство кое меѓу другото има функција да избира Претседател на Врховниот суд, именува судии, а со претходна процена на Министерот за правда и судии во Врховниот суд, претседатели на судови и магистрати. Исто така има надлежност да воспоставува и одржува дициплински правила и постапки за судиите и магистратите.
Општиот совет на судската власт е составен од 20 членови именувани од страна на Кралот по процена на Министерот за правда врз основа на предлози од двата дома на Националниот Парламент, именувани за период од 5 години без право на реизбор. Од 12 членови, активни судии и магистрати, 6 предлага Сенатот, а 6 предлага Конгресот со 3/5 од мнозинството на нивните членови. Овие членови се предлагаат од листа на 36 судии и магистрати предложени од страна на професионални здруженија кои застапуваат најмалку 2% од активните судии и магистрати. Останатите 8 членови се од редот на истакнати адвокати и правници со повеќе од 15 години активна служба, од кои 4 на предлог на Сенатот и 4 на предлог на Конгресот.
Согласно измените на Уставот, во член 132 е додадена улогата на Врховниот правосуден совет како гарант на независноста на правдата. Советот го сочинуваат 19 членови од кои: 9 судии и 5 јавни обвинители, избрани на генерално собрание на судиите и јавните обвинители кои ги сочинуваат двата совета: Судски совет и Обвинителски совет; 2 претставници на граѓанското општество, специјалисти во областа на право, кои уживаат висок морален и професионален углед, избрани од страна на Сенатот. Претседателот на Високиот Касационен суд, претставник на судската власт, Министерот за правда и Генералниот Јавен обвинител кои се членови на Советот по функција. Мандатот на членовите е 6 години. Кога Претседателот на државата учествува на состаноците, тој претседава со Советот без право на глас.
Државниот Судски Совет, во согласност со Уставот и законите ги именува и разрешува судиите и исто така решава за дициплинската одговорност на судиите. Советот е составен од 11 членови избрани од редот на истакнати судии, адвокати и универзитетски професори, каде мнозинството на членовите мора да бидат од редот на судиите. Претседателите на судовите не можат да бидат избрани за членови на Советот. Надлежностите и постапката на Државниот судски совет се пропишани со закон.
Врховниот судски совет ги избира, унапредува, казнува, прераспределува и разрешува судиите, обвинителите и истражните судии. Советот е составен од 25 члена. По функција во составот на Советот влегуваат и Претседателот на Врховниот Касационен Суд, Претседателот на Врховниот Административен Суд и Државниот Јавен Обвинител. Како лица кои можат да бидат избрани за членови се правници кои имаат висок професионален и морален интегритет со најмалку 15 години професионално искуство. 11 члена ги избира Собранието, а другите 11 се избираат од страна судските органи. Избраните членови имаат мандат од 5 години без право на реизбор веднаш по истекување на мандатот. Состаноците на Советот ги води Министерот за правда без право на глас.
Правосудниот совет на Холандија е дел од правосудниот систем но не управува со правосудството како такво. Советот има преземено обврски за многу задачи од Министерството за правда. Овие задачи се оперативни по природа и опфаќаат алокација на буџетот, контрола над управувањето со финансиите, персонална политика, ИКТ и слично. Советот ги поддежува судовите во извршувањето на задачите од овие области. Друга основна задача на Советот е да промовира квалитет во правосудството и да дава совети за новата легислатива која има импликации на управувањето во правосудството. Составен е од 4 члена од кои 2 доаѓаат од правосудството, а 2 претходно биле на високи позиции во Владините сектори. Советот има Биро кое ги помага сите активности и врши подготвителни работи кои ќе бидат потребни. Членовите на Советот се номинираат со кралски декрет, одлука на кабинетот врз основа на листа на препораки дадени од Министерството за правда. Оваа листа ја составува Министерството за правда во согласност со Советот по претходни консултации во правосудниот систем. Членовите се избираат за период од 6 години со можност за уште еден мандат од 3 години.
Кралот ги избира судиите по номинација од страна на Високиот Совет на правдата преку Министерството за правда. Високиот Совет игра одлучувачка улога во именувањето на членовите во правосудството постапувајќи објективно и без партиски влијанија. Советот е составен од 44 членови од кои 22 се судии и јавни обвинители избрани од самите судови и јавните обвинителства, а 22 се надворешни членови, од кои 4 се адвокати членови на Адвокатската комора најмалку 10 години, 3 се универзитетски професори со минимум 10 години професионално искуство, и 4 со универзитетска или еквивалентна диплома и десет години професионално искуство (претставници на медиумите, јавниот сектор, владата, бизнис заедницата и така натаму).
Правосудниот совет за именување поднесува препораки до Министерството за правда за сите именувања во правосудството освен за Претседателот на Врховниот суд. Во пракса, Министерството за правда секогаш ги следи препораките на Советот. Правосудниот совет за именувања е независен совет чии членови ги именува министерот за правда врз основа на мислењата на Врховниот суд, високите судови, Здружението на дански судии, Генералниот совет на данската адвокатура и правно општество, Националното здружение на локалните власти и Данското здружение за едукација. Советот е составен од 6 члена од кои, 1 судија од Врховниот суд (претседавач), судија од висок суд (заменик-претседавач), окружен судија, адвокат и двајца претставници на јавноста.
Назионалниот Совет на правдата е уставна организација формирана со цел да обезбеди независност на правосудството. Советот се наоѓа во централна позиција одржувајќи јасна поделба на законодавната, судската и извршната власт. Меѓу основните функции на Советот се да врши именување и разрешување на претседателите на судовите и да дава препораки на Претседателот на државата за именување и разрешување на судии. Националниот Совет на правдата има вкупно 15 члена, од кои 9 се судии со мандат од 6 години избрани од страна на судиите. Останатите членови се членови по функција и тоа: Претседателот на Врховниот суд, 3 членови избрани од Министерот за правда, Главниот Јавен Обвинител и Претседателот на Адвокатската комора, како и два члена избрани од Собранието предложени од страна на Уставно-Судската Комисија и Буџетско-финансиската Комисија.
Судската Комисија за именување е независна комисија што ги избира кандидатите за судска служба во судовите и трибуналите во Англија и Велс и за некои трибунали чии надлежности се проширени и на територијата на Шкотска и Северна Ирска. Комисијата е составена од 15 члена. Само 3 од овие члена ги избира Советот на судии, а останатите членови се избираат преку отворен повик за претставници на правосудството, правната професија, трибунали и јавноста.
Врховниот судски совет донесува одлуки за унапредување, доделување на обврски, преместување и преместување на друга служба на судиите со претседателски декрет. Овој совет е составен од Претседателот на Врховниот суд и од членовите на истиот суд избрани по пат на ждрепка од оние судии кои работат во судот најмалку две години. Јавниот обвинител на Врховниот граѓански и кривичен суд учествува во Советот за прашања кои се однесуваат на граѓанската и кривичната постапка. Генералниот претставник на државата во Ревизиониот суд учествува во самата работа на Судскиот совет.
Високиот суд на правдата во Кипар е составен од 4 члена од кои 2 се грчки судии, 1 турски судија и 1 неутрален судија. Неутралниот судија истовремено е и Претседател на судот и има право на глас како за двајца. Претседателот и останатите судии на овој суд се именуваат од страна на Претседателот и Потпретседателот на државата. Неутралниот судија не е државјанин односно граѓанин на Република Грција ниту на Република Турција. Членовите на овој суд се избираат од редовите на истакнати адвокати кои имаат високи морали и професионални стандарди. Временскиот период за кој се избираат судиите е 6 години.
Судиите се избираат од страна на Комисијата за испитување на судиите која ги испитува апликациите на кандидатите за судии. Оваа комисија е составена од 3 окружни судии и 3 судии од регионалните судови, именувани од страна на Генералната Конференција на судии, 3 судии од Врховниот суд, претставник од Министерството за правда номиниран од министерот, и претставник од Правниот Факултет при Универзитетот на Тарту. Резултатите од испитот се презентираат на Врховниот суд кој врз основа на тоа ги избира кандидатите за судии за окружните и регионалните судови и предлага најмногу до 3 кандидати за секое место. Врз основа на наведените предлози Претседателот на државата донесува одлука за именување.
ПРИЛОГ 3 [уреди]
Секретаријатот за европски прашања интервенираше во текстот заменувајќи ја референцата „Поранешна Југословенска Република Македонија“ со уставното име „Република Македонија“.
Постигнат е ограничен напредок во спроведувањето на реформата во судството, што е клучен приоритет на Партнерството за пристапување.
Во однос на независноста на судството, не е постигнат понатамошен напредок во обезбедувањето на тоа постојните законски одредби да бидат спроведени во пракса. Улогата на Министерот за правда во Судскиот совет сериозно загрижува во однос на мешањето на извршната власт во работата на судството. Не се јасно дефинирани границите помеѓу основата за дициплинска постапка и основата за судско разгледување. Потребни се дополнителни напори со цел да се обезбеди оценувањето на професионалната способност на судиите да не се врши примарно врз основа на квантитативни критериуми, како што е стапката на изменети пресуди, туку и врз основа на квалитативни критериуми со согласност со препораките на Советот на Европа. Назначувањата на некои од членовите на Судскиот совет не беа во согласност со востановените критериуми.
ПРИЛОГ 4 [уреди]
Врховен суд на Република Македонија-1 член;
Виш управен суд-1 член;
Управен суд-1 член;
Апелационо подрачје Скопје-1 член;
Апелационо подрачје Битола-1 член;
Апелационо подрачје Штип-1 член;
Апелационо подрачје Гостивар-1 член;
Припадници на заедниците кои не се мнозинство-3 члена;
Собрание на Република Македонија-по предлог на Комисијата за избор и именување (Бадентерово мнозинство)-3 члена;
Собрание на Република Македонија-по предлог на Претседателот на Република Македонија (еден припадник на заедниците кои не се мнозинство)-2 члена;
Вкупно членови:
15
Членови од судството:
10
Членови надвор од судството:
5
АПРИЛ 2012 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Група пратеници (Радмила Шекеринска, с.р.; Гордан Георгиев, с.р.; Наташа Савова, с.р.; Игор Ивановски, с.р.; Тања Томиќ, с.р.; Ана Павловска Данева, с.р; Оливер Спасовски, с.р.; Горан Минчев, с.р.; Благоја Стојановски, с.р.; Самка Ибраимоски, с.р.; Драгиша Милетиќ, с.р.; Марјанчо Николов, с.р.; Маринела Тушева, с.р.; Емилијан Станковиќ, с.р.; Билјана Казанџиска, с.р.; Миле Андонов, с.р.; Голубчо Ангелов, с.р.; Станка Анастасова, с.р.; Андреј Петров, с.р.; Панче Орцев, с.р.; Горан Сугарески, с.р.; Цветанка Иванова, с.р.; Саве Марачков, с.р.; Светлана Мазгалоска Вучетиќ, с.р.; Борче Ставров, с.р.; Јани Макрадули, с.р.; Весна Бендевска, с.р.; Митре Велјаноски, с.р.; Ердоган Сарач, с.р.; Дивна Јофковска Ефтимоска, с.р.; Менде Диневски, с.р.; Стојко Пауновски, с.р.; Тито Петковски, с.р.; Горан Мисовски, с.р.; Соња Мираковска, с.р.; Николче Ацевски, с.р.; Рејхан Дурмиши, с.р.; Фијат Цаноски, с.р.; Ленче Николовска, с.р.; Мевмет Џемајлоски, с.р.; Сафет Бишевац, с.р.; и Ивон Величковски, с.р.;)
ПРЕСТАВНИЦИ: Ана Павловска Данева, овластен претставник и
Радмила Шекеринска, заменик овластен претставник
Врз основа на член 130 од Уставот на Република Македонија и членовите 193 и 194 од Деловникот на Собранието на Република Македонија, Ви поднесуваме Предлог за пристапување кон измена на Уставот на Република Македонија.
НАСОКИ ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Причината за изменување на Уставот на Република Македонија е со цел да се обезбеди уставна можност за повратно дејство на законите со кои се уредува кривичното гонење и извршувањето на казните за делата поврзани со трансформацијата или продажбата на претпријатијата со општествен и државен капитал во Република Македонија. Исто така да се создаде можност да нема застареност за овие кривични дела.
Во таа насока предлагаме да се дополни членот 52 став 4 на Уставот на Република Македонија каде е наведено дека законите и другите акти немаат повратно дејство. На тој начин ќе се овозможи со оваа уставна одредба да нема застарување на кривичното гонење и извршувањето на казните за кривични дела поврзани со трансформацијата или продажбата на претпријатија со општествен и државен капитал.
Заради тоа предлагаме пратениците на Собранието на Република Македонија да ја прифатат иницијативата за пристапување кон измена на Уставот на Република Македонија во насока на создавање уставен основ за процесирање на кривичните дела кој се однесуваат на трансформацијата или продажбата на претпријатија со општествен и државен капитал.
ОБРАЗЛОЖЕНИЕ [уреди]
Со предложеното изменување на Уставот на Република Македонија се предлага создавање на уставна можност за повратно дејство на законите со кои се уредува кривичното гонење и извршувањето на казните за делата поврзани со трансформацијата или продажбата на претпријатијата со општествен и државен капитал во Република Македонија. Со тоа ќе се овозможи расчистување на сомневањата околу криминалното постапување во текот на процесите на приватизација и казнување на сторителите на тешки кривични дела во текот на трансформација и продажба на претпријатијата со општествен и државен капитал.
Оваа одредба не го нарушува принципот на законитост бидејќи не предлага измена на описот на кривичните дела и видот и висината на казната. Предложените измени ќе бидат основ за продолжување на роковите за застарување на кривичното гонење и извршување на казните за одредени противзаконити дела направени во процесот на приватизација односно продажба на претпријатијата со општествен односно државен капитал, а нема да биде основа за ретроактивно воведување на нови кривични дела или нови санкции.
Овие измени на Уставот на Република Македонија ќе овозможат уставна можност за повратно дејство на законите со кои се уредува кривичното гонење и извршувањето на казните за делата поврзани со трансформацијата или продажбата на претпријатијата со општествен и државен капитал во Република Македонија. Согласно Уставот на Република Македонија, меѓународните документи и компаративното право, продолжувањето на роковите за застареност, во случај кога застарувањето на кривичното гонење или извршувањето на казните не настапило не претставува повреда на начелото на законитост. Што се однесува за делата за кои веќе настапила застареност, овој амандман не содржи дефинитивни решенија, туку остава можност доколку праксата и толкувањата на Европскиот суд за човекови права тоа го овозможи, со Кривичниот законик да се овозможи примена на уставниот амандман и врз нив.
АВГУСТ 2013 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Група пратеници (Силвана Бонева, с.р.; Илија Китаноски, с.р.; Александар Спасеновски, с.р.; Светлана Јакимовска, с.р.; Владимир Ѓорчев, с.р.; Антонијо Милошоски, с.р.; Александар Николоски, с.р.; Косана Николиќ Мазнева, с.р.; Илија Димовски, с.р.; Благородна Дулиќ, с.р.; Веле Ѓорѓиевски, с.р.; Надица Танчева Тулиева, с.р.; Нада Станчевска, с.р.; Ане Лашкоска, с.р.; Бети Кузмановска, с.р.; Васко Пашовски, с.р.; Панче Дамески, с.р.; Весна Пемова, с.р.; Димитар Стевананџија, с.р.; Драган Цуклев, с.р.; Ѓорѓи Коџабашиев, с.р.; Лилјана Затуроска, с.р.; Лилјана Кузмановска, с.р.; Драган Настески, с.р.; Миле Пачемски, с.р.; Сузана Анова, с.р.; Нада Ципушева, с.р.; Павле Саздов, с.р.; Ромео Тренов, с.р.; Ристо Манчев, с.р.; Милорад Додевски, с.р.; Михаило Џолонга, с.р.; Светлана Карапетрова, с.р.; Славе Гошев, с.р.; Христина Рунчева, с.р.; Васко Мицевски, с.р.; Харалампие Шокаровски, с.р.; Цена Матевска Дуза, с.р.; Јордан Пачков, с.р.; Трајчо Димков, с.р.; Елена Павлова, с.р.; Диме Маџовски, с.р.; Васил Пишев, с.р.; Тони Трајановски, с.р.; Дарко Димитриески, с.р.; Марија Рашковска, с.р.; Борислав Стојменов, с.р.; Павле Трајанов, с.р.; Иван Стоилковиќ, с.р.; и Ќенан Хасипи, с.р.;)
ПРЕТСТАВНИЦИ: Владимир Ѓорчев, овластен претставник и
Силвана Бонева, заменик овластен претставник
Врз основа на член 130 од Уставот на Република Македонија и членовите 193 и 194 од Деловникот на Собранието на Република Македонија, Ви поднесуваме Предлог за пристапување кон измена на Уставот на Република Македонија.
НАСОКИ ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Во функционирањето на уставниот систем на Република Македонија од донесувањето на Уставот на Република Македонија од 1991 до денес, се наметнува потребата од јасно и прецизно уставно дефинирање на бракот како заедница исклучиво на еден маж и една жена.
Со Уставот на Република Македонија во членот 40 ставот 1 и 2 е утврдено дека „Републиката му обезбедува посебна грижа и заштита на семејството. Правните односи во бракот, семејството и вонбрачната заедница се уредуваат со закон“.
Измените на Уставот на Република Македонија ќе овозможат прецизно дефинирање на брачната и вонбрачната заедница, поради што се наметнува потребата од измена на овој член и тоа во насока со кој ќе се утврди дека бракот е заедница исклучиво помеѓу еден маж и една жена, како и дека вонбрачната заедница е заедница исклучиво на еден маж и една жена. Воедно, треба да се уреди прашањето дека ниту една друга заедница на живот освен уставно дефинираната брачна заедница помеѓу еден маж и една жена не може да произведува правни дејствија и последици во Република Македонија.
Уставната заштита и јасната дефиниција на бракот ќе овозможи натамошна заштита на децата и афирмација на нивното воспитување во семејна средина каде носачки дел се родителите, односно таткото и мајката, со истовремена поддршка на улогата на самохраните родители. Воедно, децата без родители можат да бидат посвојувани исклучиво во брачна заедница на еден маж и една жена, како и од самохрани родители.
ОБРАЗЛОЖЕНИЕ [уреди]
Со член 40 став 1 и 2 од Уставот на Република Македонија е утврдено дека „Републиката му обезбедува посебна грижа и заштита на семејството. Правните односи во бракот, семејството и вонбрачната заедница се уредуваат со закон“.
Според член 6 од Законот за семејство е дефиниран бракот и тоа:
„Бракот е со закон уредена заедница на живот на маж и жена во која се остваруваат интересите на брачните другари, семејството и општеството. Односите меѓу брачните другари се засноваат врз слободна одлука на мажот и жената да склучат брак, врз нивната рамноправност, меѓусебно почитување и заемно помагање“.
Според член 5 од Законот за спречување и заштита од дискриминација е дефиниран бракот и тоа:
„Бракот е заедница на живот исклучиво на еден маж и една жена во која се остваруваат интересите на брачните другари, семејството и општеството“.
Со измената на Уставот, оваа правна положба на брачната институција уставно треба да се дефинира како заедница исклучиво помеѓу еден маж и една жена, во која се остваруваат интересите на брачните другари, семејството и општеството. Истовремено, треба да се уреди прашањето дека ниту една друга заедница на живот освен уставно дефинираната брачна заедница исклучиво помеѓу еден маж и една жена нема да произведува правни дејствија и последици во Република Македонија.
Семејството, бракот, мајчинството, татковството и грижата за децата се меѓу најважните морални обврски. Бракот како заедница е соочен со предизвиците на современото време, обидите за негово редефинирање, деинституционализација и негова постепена маргинализација.
Ова е особено важно ако се има предвид дека бракот има огромен ефект врз односите во семејството, врз сопружниците и врз децата, а со самото тоа и врз целото општество и вкупните состојби во општеството.
Бракот треба да биде заедница исклучиво помеѓу еден маж и една жена, а целта на бракот е емоционална, духовна, физичка и материјална заедница на мажот и жената, како сопруг и сопруга, во цврста и стабилна меѓусебна заедница, базирана врз принципите на рамноправност, доверба и взаемна почит, помагање и разбирање, што како вредности се пренесуваат кон идните поколенија, во согласност со правните прописи на државата.
Бракот како заедница помеѓу еден маж и една жена е составен дел од човечката историја, претставува константа и многувековна традиција на овие простори.
Бракот е еден од основните столбови на општеството. Вака дефинираниот брак исклучиво како заедница на еден маж и една жена во Уставот на Република Македонија ќе придонесе институцијата брак да биде дополнително афирмирана и промовирана во нашето општество.
Поради исклучителната улога што ја имал во развојот на општествата, бракот станал исклучително значајна форма на правна врска. Моралните, етичките и верските начела на сите религии во Република Македонија го определуваат бракот како заедница на еден маж и на една жена.
Од сите овие причини, Република Македонија треба со уставни механизми да ја определи и да ја заштити традиционалната дефиниција за бракот, со јасна поддршка за семејните вредности. На тој начин бракот како заедница ќе биде заштитен, промовиран, афирмиран и јасно дефиниран.
ЈУНИ 2014 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Влада на Република Македонија
ПРЕТСТАВНИЦИ: д-р Аднан Јашари, министер за правда и
Билјана Бришковска Бошковски, заменик на министерот за правда
Врз основа на член 130 од Уставот на Република Македонија, Владата на Република Македонија, на седницата, одржана на 27.06.2014 година одлучи на Собранието на Република Македонија да му поднесе
НАСОКИ ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
1. НАРОДНА БАНКА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Во членот 60 од Уставот на Република Македонија е пропишано дека Народната банка на Република Македонија е емисиона банка. Народната банка е самостојна и одговорна за стабилноста на валутата, за монетарната политика и за општата ликвидност на плаќањата во Републиката и кон странство. Организацијата и работата на Народната банка се уредуваат со закон.
Целта на овие измени на Уставот е да се интервенира во називот на оваа институција во насока на нејзино реименување во Банка на Република Македонија.
2. ДЕФИНИРАЊЕ НА БРАКОТ КАКО ЗАЕДНИЦА ИСКЛУЧИВО МЕЃУ САМО ЕДНА ЖЕНА И САМО ЕДЕН МАЖ [уреди]
Во функционирањето на уставниот систем на Република Македонија од донесувањето на Уставот на Република Македонија од 1991 година до денес, се наметнува потребата од јасно и прецизно уставно дефинирање на бракот како заедница исклучиво меѓу само една жена и само еден маж.
Со Уставот на Република Македонија со членот 40 ставот 1 и 2 е утврдено дека „Републиката му обезбедува посебна грижа и заштита на семејството. Правните односи во бракот, семејството и вонбрачната заедница се уредуваат со закон“,.
Измените на Уставот на Република Македонија ќе овозможат попрецизно дефинирање на брачната заедница, поради што се наметнува потребата од измена на овој член и тоа во насока со кој ќе се утврди дека бракот е заедница исклучиво меѓу само една жена и само еден маж.
3. УСТАВНА ЖАЛБА [уреди]
Во Република Македонија не постои институтот уставна жалба. Имено, во надлежностите на Уставниот суд на Република Македонија, меѓу другите, се утврдени и оние кои се однесуваат на заштитата на слободите и правата на човекот и граѓанинот што се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, политичкото здружување и дејствување и забраната на дискриминација на граѓаните по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност.
4. СОСТАВ НА СУДСКИОТ СОВЕТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Развојот на судскиот систем во Република Македонија, по осамостојувањето може да се подели на три етапи. Во првата етапа (1991 - 1995 година) тој функционираше во организациона рамка од претходниот систем.
Втората етапа започна со донесувањето на Законот за судовите во 1995 година и на другите закони од областа на организацијата на судството, на материјалните и на процесните закони од областа на граѓанското и кривичното право и траеше до донесувањето на уставните амандмани во делот на правосудството во 2005 година.
Во овој период посебно е значајно донесувањето на Законот за судовите. Исто така, во 1996 година беше направен генералниот реизбор на судиите во Република Македонија од страна на Собранието на Република Македонија по предлог на Републичкиот судски совет. Републичкиот судски совет е орган воведен за прв пат со Уставот на Република Македонија од 1991 година. Републичкиот судски совет го сочинуваа седум членови кои ги избираше Собранието на Република Македонија од редот на истакнати правници. Републичкиот судски совет имаше надлежност да му предлага на Собранието избор и разрешување на судии; да одлучува за дисциплинската одговорност на судиите; да ја оценува стручноста и совесноста на судиите во вршењето на нивната функција и да предлага двајца судии на Уставниот суд на Република Македонија. Со воспоставувањето на овој орган беше направен значаен чекор кон афирмирањето на независната позиција на судската власт, бидејќи се овозможи во најчувствителната област (изборот и разрешувањето на судиите) оценката да ја дава стручен, а не политички орган.
Третата фаза од развојот на судскиот систем во Република Македонија започна со донесувањето на уставните амандмани од XX до XXX во делот на правосудството во 2005 година. Наведените амандмани беа донесени врз основа на Стратегијата за реформа на правосудниот систем со Анекси, усвоена во 2004 година. Стратегијата е поделена на два сегмента што се однесуваат на: судскиот систем и јавното обвинителство. Кон Стратегијата се приложени и Анекси кои ги содржат основните планирани реформски зафати во пенитенцијарниот систем, јавното правобранителство, адвокатурата и нотаријатот.
Првиот дел, кој се однесуваше на судскиот систем, ја потенцира важноста на независноста и непристрасноста на судството и на зголемувањето на неговата ефикасност. Како клучни точки кои ја детерминираат независноста на судството се нагласени: селекцијата, изборот и разрешувањето на судиите, нивниот тренинг и финансирањето на судството. Зголемувањето на ефикасноста на судството претпоставува и промени во повеќе сегменти на судскиот систем, со кои треба да се отстранат факторите што влијаат врз одолжувањето на постапките: слабостите во процесното законодавство, несоодветната организациона поставеност на судството, непостоењето систем за алтернативно решавање спорови и нецелосно покривање на судството со информатичка технологија.
Основна цел на реформата во правосудството е развивање на европските стандарди во сферата на правдата. Двата клучни столба врз кои се потпира реформата на правосудството се јакнењето на неговата независност и зголемување на ефикасноста. Реформата на правосудството тргнува и ги има за цел следниве принципи: владеење на правото; начелото на поделба на државната власт на законодавна, извршна и судска; гарантирање на независноста на судството; заштита на правата на граѓаните; гарантирање на еднаков пристап до правдата; и прифаќање на сите релевантни европски стандарди во сферата на правдата како што се Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи, Препораката на Советот на Европа (2010) 12 за независноста, ефикасноста и одговорнста на судиите како и Европската повелба за статусот на судиите. Во овие меѓународни документи се содржани основните принципи на положбата на судијата кои имаат за цел да обезбедат стручност, независност и непристрасност што секој граѓанин оправдано ги очекува од судството. За обезбедување на овие принципи, во Европската повелба за статусот на судиите е предвидено дека секоја одлука која се однесува на селекцијата, регрутирањето, именувањето, движењето во службата или престанокот на функцијата на судија треба да биде донесена од страна на независен орган во чиј состав ќе доминираат претставници од судството.
Во областа на независноста на судството, согласно насоките дадени во Стратегијата, со уставните амандмани од 2005 година беше востановен Судскиот совет на Република Македонија. Овој самостоен и независен орган на судството ја гарантира самостојноста и независноста на судската власт. Имено, меѓу другите, клучна новина е надлежноста на Судскиот совет да ги избира и разрешува судиите и претседателите на судовите и да ја оценува нивната работа.
Меѓу другите, во 2005 година беше усвоен Амандманот XXVIII во кој е уредена материјата за составот на членовите на судскиот совет и нивниот мандат. Така, со наведениот амандман е пропишано дека Судскиот совет на Република Македонија е самостоен и независен орган на судството. Советот ја обезбедува и ја гарантира самостојноста и независноста на судската власт.
Значајна новина во однос на Судскиот совет е неговиот состав. Имено, мнозинство во него имаат судиите избрани од самите нив на непосредни избори.
Советот го сочинуваат петнаесет члена. По функција членови се претседателот на Врховниот суд на Република Македонија и министерот за правда. Осум члена на Советот се од редот на судиите и ги избираат судиите на тајни и непосредни избори. Од овие осум члена тројца се припадници на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија.
Исто така, во Судскиот совет има и тројца членови кои ги избира Собранието на Република Македонија со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија.
Покрај наведените членови, во составот на Советот има и два члена кои ги предлага претседателот на Република Македонија, а изборот го врши Собранието на Република Македонија, од кои еден е припадник на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија.
Во однос на членовите кои не се од редот на судиите, е пропишано дека членовите на Советот што ги избира Собранието на Република Македонија, односно што ги предлага претседателот на Република Македонија се од редот на универзитетските професори по право, адвокатите и други истакнати правници.
Во амандманот е уреден и мандатот на избраните членови на Судскиот совет и тој трае шест години, со право на уште еден избор.
Исто така, материјата за условите и постапката за избор, како и основите и постапката за престанок на функцијата и разрешување на член на Советот е уредена со закон.
Уставниот амандман ја уредува и материјата за неспојливост со функцијата член на Судскиот совет со вршење други функции. Така, во него е пропишано дека функцијата избран член на Советот е неспојлива со членување во политичка партија или со вршење на други јавни функции и професии утврдени со закон.
Во Амандманот XXIX се уредени надлежностите на Судскиот совет на Република Македонија. Имено, Судскиот совет на Република Македонија:
- ги избира и разрешува судиите и судиите поротници;
- утврдува престанок на судиската функција;
- ги избира и разрешува претседателите на судовите;
- ја следи и оценува работата на судиите;
- одлучува за дисциплинската одговорност на судиите;
- одлучува за одземање на имунитетот на судиите;
- предлага двајца судии на Уставниот суд на Република Македонија од редот на судиите и
- врши други работи утврдени со закон.
Во однос на соодветната и правична застапеност на припадниците на заедниците, при изборот на судиите, судиите поротници и претседателите на судовите, во Амандманот XXIX е пропишано дека ќе се запази соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници.
Исто така, во овој амандман е пропишано дека Советот за својата работа поднесува годишен извештај до Собранието на Република Македонија, чија форма, содржина и начин на усвојување се уредуваат со закон.
Заради унапредување на судскиот систем воочена е потребата за унапредување на положбата на судската власт преку имплементирање на највисоките европски стандарди. Во таа насока, се предлага редефинирање на составот на Судскиот совет на Република Македонија и зголемување на бројот на судии членови на Судскиот совет избрани од страна на судиите. Имено, со оваа иницијатива се предлага редефинирање на составот на Судскиот совет во однос на исклучување на членовите по функција – министерот за правда и Претседателот на Врховниот суд на Република Македонија од составот на Судскиот совет. Исто така, се предлага зголемување на бројот на членови на Советот кои се избираат од редот на судиите, односно се предлага постојниот број од 8 да се зголеми на 10. Наведените измени се предлагаат заради усогласување со меѓународните стандарди во областа на правосудството кои се преземени во најголемиот број европски држави, како и и исполнување на Препораките на ГРЕКО. Со тоа ќе се зајакне независноста и самостојноста на судската власт, посебно во процесот на избор и разрешување на судии.
5. РЕДЕФИНИРАЊЕ НА НАДЛЕЖНОСТА ЗА ОДЛУЧУВАЊЕ ПО ЖАЛБА НА ОДЛУКИТЕ НА СУДСКИОТ СОВЕТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЗА ИЗБОР НА СУДИИ, РАЗРЕШУВАЊЕ ИЛИ ДРУГА ИЗРЕЧЕНА ДИСЦИПЛИНСКА САНКЦИЈА НА СУДИЈА ИЛИ НА ПРЕТСЕДАТЕЛ НА СУД И ВОВЕДУВАЊЕ НАДЛЕЖНОСТ ЗА ОДЛУЧУВАЊЕ ПО ЖАЛБА НА ОДЛУКИТЕ НА СОВЕТОТ НА ЈАВНИ ОБВИНИТЕЛИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЗА ИЗБОР НА ЈАВНИ ОБВИНИТЕЛИ, РАЗРЕШУВАЊЕ ИЛИ ДРУГА ИЗРЕЧЕНА ДИСЦИПЛИНСКА САНКЦИЈА НА ЈАВЕН ОБВИНИТЕЛ [уреди]
Еден од меѓународните стандарди во сферата на независноста на судството е оној кој гарантира дека при одлучувањето за дисциплинските санкции судијата има право да поднесе жалба до повисока судска институција. Ова е наведено во Мислењето број 3 на Консултативниот совет на европски судии, точка 72 и во Европската повелба за статусот на судиите, точка 5.1.
Имено, со предложената иницијатива се предлага воведување надлежност на Уставниот суд да одлучува по жалба на одлуките на Судскиот совет на Република Македонија за избор на судии, разрешување или друга изречена дисциплинска санкција на судија или на претседател на суд и воведување надлежност за одлучување по жалба на одлуките на Советот на јавни обвинители на Република Македонија за избор на јавни обвинители, разрешување или друга изречена дисциплинска санкција на јавен обвинител.
6. ФИСКАЛНИ ПРАВИЛА [уреди]
Во 2012 година Европската унија во услови на Економска криза ја усвои Спогодбата за фискална стабилност која влезе во сила на 1 јануари 2013 година по нејзината ратификација од страна на 16 држави членки на Европската унија. Во духот на строга финансиска дисциплина се наметнува потребата за нормирање на дефицитот на буџетот во висина најмногу до 3% од БДП, а јавниот долг да се лимитира на ниво од најмноу 60% од БДП. На патот кон Европската унија, Република Македонија иако успешно се справи со светската економска криза со оваа иницијатива се има намера во Уставот превентивно да се вградат механизми коишто гарантираат фискална дисциллина и стабилност, тргнувајќи од најдобрите европски практики по примерот на земјите кои извршија уставни измени во оваа насока и тоа: Словенија, Германија, Полска, Италија, Шпанија, Австрија и други. Овие механизми согласно потребата од измена на Уставот и законите ќе се имплементираат при подготовката на Буџетот на Република Македонија за 2017 година.
Основна задача и предизвик на одговорните и современите Влади е обезбедување на фискална одржливост, односно ефикасно управување со јавните финансии, воспоставување на стабилна фискална позиција на долг рок без да се загрози солвентноста во однос на преземените обврски и плаќањето на расходите.
По примерот на Европските земји, Владата на Република Македонија предлага да се воведат фискални правила кои обезбедуваат:
- рамка за водење на стабилна, предвидлива и одржлива фискална политика;
- зголемување на буџетската дисциплина и одговорност;
- зголемување на кредибилитетот на макроекономската политика;
- правична и одржлива распределба на расходите помеѓу сегашната и идната генерација корисници на јавни добра.
7. МЕЃУНАРОДНА ФИНАНСИСКА ЗОНА [уреди]
Со предложените измени на Уставот на Република Македонија се предвидува создавање на уставна можност за основање на финансиска зона, која би развивала посебна правна и финансиска регулатива по највисоките меѓународни стандарди.
8. ДРЖАВЕН ЗАВОД ЗА РЕВИЗИЈА [уреди]
Во Извештајот на Европската Комисија за напредокот на Република Македонија за 2010 година, за Поглавјето 32. Финансиска контрола, во однос на надворешната ревизија е наведено дека „Независноста на ДЗР останува да биде утврдена во Уставот“.
Ова е значајно и од аспект на исполнување на критериумите за отворање и затворање на пристапните преговори за Поглавје 32. Финансиска контрола, утврдени од Европската комисија во 2006 година, каде како критериум за започнување на преговорите е утврдено „Врховната ревизорска институција (ВРИ) да има солидна основа во Уставот и да е регулирана со посебен закон;“.
ОБРАЗЛОЖЕНИЕ [уреди]
1. НАРОДНА БАНКА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Компаративните искуства покажуваат дека називот на оваа институција дефиниран во Уставот не е соодветен, поради што се јавува потребата од негово менување во Банка на Република Македонија.
2. ДЕФИНИРАЊЕ НА БРАКОТ КАКО ЗАЕДНИЦА ИСКЛУЧИВО МЕЃУ САМО ЕДНА ЖЕНА И САМО ЕДЕН МАЖ [уреди]
Со член 40 став 1 и 2 од Уставот на Република Македонија е утврдено дека „Републиката му обезбедува посебна грижа и заштита на семејството. Правните односи во бракот, семејството и вонбрачната заедница се уредуваат со закон“.
Според член 6 од Законот за семејство е дефиниран бракот и тоа:
„Бракот е со закон уредена заедница на живот на маж и жена во која се остваруваат интересите на брачните другари, семејството и опшеството. Односите меѓу брачните другари се засноваат врз слободна одлука на мажот и жената да склучат брак, врз нивната рамноправност, меѓусебно почитување и заемно помагање“.
Според член 5 од Законот за спречување и заштита од дискриминација е дефиниран бракот и тоа:
„Бракот е заедница на живот исклучиво на еден маж и една жена во која се остваруваат интересите на брачните другари, семејството и општеството“.
Со измената на Уставот, оваа правна положба на брачната институција уставно треба да се дефинира како заедница исклучиво меѓу само една жена и само еден маж, во која се остваруваат интересите на брачните другари, семејството и општеството.
Семејството, бракот, мајчинството, татковството и грижата за децата се меѓу најважните морални обврски. Бракот како заедница е соочен со предизвиците на современото време, обидите за негово редефинирање, деинституционализација и негова постепена маргинализација.
Ова е особено важно ако се има во предвид дека бракот има огромен ефект врз односите во семејството, врз сопружниците и врз децата, а со самото тоа и врз целото општество и вкупните состојби во општеството.
Бракот треба да биде заедница исклучиво меѓу само една жена и само еден маж, а целта на бракот е емоционална, духовна, физичка и материјална заедница на мажот и жената, како сопруг и сопруга, во цврста и стабилна меѓусебна заедница, базирана врз принципите на рамноправност, доверба и взаемна почит, помагање и разбирање, што како вредности се пренесуваат кон идните поколенија, во согласност со правните прописи на државата.
Бракот како заедница исклучиво меѓу само една жена и само еден маж е составен дел од човечката историја, претставува константа и многувековна традиција на овие простори.
Бракот е еден од основните столбови на општество. Вака дефинираниот брак исклучиво како заедница исклучиво меѓу само една жена и само еден маж во Уставот на Република Македонија ќе придонесе институцијата брак да биде дополнително афирмирана и промовирана во нашето општество.
Поради исклучителната улога што ја имал во развојот на општествата, бракот станал исклучително значајна форма на правна врска. Моралните, етичките и верските начела на сите религии во Република Македонија го определуваат бракот како заедница исклучиво меѓу само една жена и само еден маж.
Од сите овие причини, Република Македонија треба со уставни механизми да ја определи и да ја заштити традиционалната дефиниција за бракот, со јасна поддршка на семејните вредности. На тој начин бракот како заедница ќе биде заштитен, промовиран, афирмиран и јасно дефиниран.
3. УСТАВНА ЖАЛБА [уреди]
Овој институт го имаат воведено повеќе држави. Неговата цел е да се зајакне заштитата на човековите права и слободи дефинирани во Уставот. Во понатамошниот дел од иницијативата е даден компаративен преглед на дел од државите кои ја имаат воведено уставната жалба во нивните правни системи.
Со оваа иницијатива се предлага воведување на надлежност на Уставниот суд на Република Македонија да одлучува по уставна жалба, изјавена против поединечни акти или дејствија на државните органи, единиците на локалната самоуправа или носителите на јавни овластувања со кои се повредуваат основните слободи и права на човекот и граѓанинот кои се однесуваат на: дискриминацијата, правото на живот, тортура, правото на слобода на човекот, презумпцијата на невиност и фер судење, слободата на уверување, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, слободата на говорот, јавниот настап, јавното информирање, слободното основање институции за јавно информирање, слободата на вероисповеста, слободата на здружување, почитувањето и заштитата на приватноста, на личниот и семејниот живот, на достоинството и угледот, како и правото на слободно движење, доколку се исцрпени или не се предвидени други национални правни средства за нивна заштита. Воедно, со закон ќе биде уредена постапката за поднесување на уставна жалба, која ќе може исклучиво да ја поднесат само физички и правни лица на кои им се повредени претходно наведените слободи и права, како и рокот за поднесување на уставната жалба.
Уставна тужба во Хрватска
Во Република Хрватска уставната тужба е регулирана со Уставот, Уставниот закон како и со Деловникот за работа на Уставниот суд. Имено согласно членот 125 од пречистениот текст на Уставот на Република Хрватска (од 15 јануари 2014 година) Уставниот суд на Хрватска одлучува по уставни тужби против поединечни одлуки на државните тела, телата на единиците на локалната и подрачната (регионална) самоуправа и на правните лица со јавни овластувања, кога со тие одлуки им се повредени човековите права и темелни слободи, како и правата на локална и подрачна (регионална) самоуправа загарантирани со Уставот на Хрватска.
Делот кој е поврзан со постапката по уставната тужба е уреден со Уставниот закон - пречистен текст (3 мај 2002 година). Во главата со 5 (членови 62 до 80) предвидена е заштитата на човековите права и темелните слободи а членот 62 став 1 предвидува дека секој може да поднесе до Уставниот суд уставна тужба ако смета дека со поединечен акт на државните тела, телата на единиците на локалната и подрачната (регионална) самоуправа и на правните лица со јавни овластувања со кои се одлучувало за неговите права и обврски, или при сомнение или обвинување за кривично дело, му е повредено човеково право и темелна слобода загарантирана со Уставот, односно уставно загарантирано право на локална и подрачна (регионална) самоуправа.
Уставната тужба може да се поднесе само доколку се исцрпени сите други домашни правни средства предвидени со закон. Доколку е допуштен управен спор, ревизија (во парнична или вонпарнична постапка), се смета дека правото средство е исцрпено откако ќе се одлучи по тие правни лекови (член 62 став 3). Во случаите кога станува збор за повреда на правото на судење во разумен рок, уставната тужба може да се поднесе и пред исцрпување на правните средства (член 63 став 1).
Уставната тужба може да се поднесе во рок од 30 дена од денот на прием на одлуката. Членот 65 ја предвидува формата на уставната тужба (став 1) како и документацијата која треба да се достави во прилог (став 2).
Уставната тужба не го одлага извршувањето на оспорениот акт.
По уставната тужба одлучува совет составен од 6 судии (член 68 став 1). Кога не постојат процесни претпоставки за одлучување по уставната тужба (недопуштена, поднесена од неовластено лице и слично) по таквата тужба одлучува совет составен од 3 судии. Советот може да одлучува само едногласно и во полн состав. Доколку не се постигне едногласност или доколку советот смета дека уставната тужба има пошироко значење, по уставната тужба ќе се одлучува на седница на Уставниот суд.
Советот одлучува само по оние наводи за повреда на некое уставно правно кои се наведени во тужбата.
Уставниот суд со решение ќе ја отфрли уставната тужба доколу не е надлежен да постапува, ако уставната тужба е ненавремена, нецелосна, неразбирлива или недопуштена.
Уставниот суд одлучува по уставната тужба со одлука, со која уставната тужба може да се усвои или одбие како неоснована. Доколку се утврди дека уставното право на подносителот на уставната тужба е повредено не само со оспорениот акт, туку и со некој друг акт донесен по тој предмет, Уставниот суд со одлука ќе го укине, целосно или делумно и тој акт.
Одлуката, односно решението го потпишува претседателот на советот (доколку по уставната тужба одлучувал совет) или претседателот на Уставниот суд (доколку по уставната тужба се одлучувало на седница на Уставниот суд), како и судијата известител и советник.
Со одлуката со која се усвојува уставната тужба, Уставниот суд ќе го укине оспорениот акт и предметот ќе го врати на повторно одлучување. При донесувањето на нов акт, органот надлежен за донесување на таквиот акт е должен да го почитува правното мислење на Уставниот суд наведено во одлуката со која се укиннал актот.
Уставна тужба Босна и Херцеговина
Уставната тужба во Босна и Херцеговина е предвидена со членот VI точка 3, под б) од Уставот на Босна и Херцеговина. Постапката по уставната тужба е уредена со Правилата на Уставниот суд, кои согласно овластувањата според Уставот, ги носи самиот Уставен суд. Согласно членот 6 точка 3б, од Уставот на БиХ, Уставниот суд има апелациона надлежност по прашањата содржани во Уставот, кога тие се предмет на спор поради пресуда на било кој суд во БиХ. Овој институт пред Уставниот суд, претставува последна инстанца на заштита на човековите права и темелни слободи во БиХ.
Уставната тужба (апелацијата) согласно Правилата на Уставниот суд на Бих (донесени на пленарна седница одржана на 23 јануари и 12 февруари 2013 година), може да се поднесе само доколку се исцрпени сите ефикасни правни средства предвидени со закон, и доколку е поднесена во рок од 60 дена од приемот на одлуката на последниот ефикасен правен лек кој што го искористил.
Уставниот суд може да ја разгледува апелацијата и тогаш кога нема одлука од надлежниот суд, доколку апелацијата укажува на сериозни кршења на правата и основните слободи заштитени со Уставот или меѓународните документи кои се применуваат во БиХ.
Апелацијата се поднесува на посебен образец кој е достапен во Уставниот суд или на веб страната на Уставниот суд и треба да ги содржи: Одлуката на судот која се оспорува, одредби од Уставот или меѓународните документи кои се применуваат во БиХ, кои апелантот смета дека му се повредени, наводи и докази на кои се заснова апелацијата, доколку нема одлука, причини поради кои се поднесува апелацијата, потпис на подносителот и полномошно (доколку подносителот има застапник).
При одлучувањето, Уставниот суд ги има во предвид само оние наводи за повреда кои се наведени во апелацијата.
По апелацијата Уставниот суд одлучува на пленарна седница со мнозинство на гласови од сите судии на Уставниот суд , како и во Голем совет со мнозинство гласови од сите судии (а најмалку 5 судии).
Со одлуката со која се усвојува уставната тужба, Уставниот суд ќе го укине оспорениот акт и предметот ќе го врати на повторно одлучување, освен во случаите кога последиците од кршењето на уставното право можат да се решат на друг начин. При донесувањето на нов акт, органот надлежен за донесување на таквиот акт е должен да го почитува правното мислење на Уставниот суд наведено во одлуката со која се укинал актот. Во определени случаи Уставниот суд може да одлучи и мериторно.
Одлуките на Уставниот суд се конечни и обврзувачки. Европскиот суд за човекови права заклучил дека поднесувањето на апелацијата пред Уставниот суд е ефикасно правно средство кое мора да се исцрпи пред да се поднесе апликација до него.
Уставна тужба во Словенија
Институтот „уставна тужба или жалба“ во Словенија е воведен уште со Уставот од 1991 година. Сепак, овој правен лек станува оперативен дури по донесувањето на Законот за Уставниот суд во 1994 година. Пристапот од уставната тужба во Словенија е прилично широк - покрај правата и слободите загрантирани со Уставот, повод за поднесување на уставна тужба може да претставува секое друго право загарантирано со ратификуван меѓународен договор. Поднесувањето на уставната жалба не подлежи на судски или било какви други такси. Не постои обврска за ангажирање на правен застапник. Уставна тужба може да поднесе секое физичко и правно лице против поединечен правен акт со кое се одлучувало негови права или обврски. Рокот за поднесување на уставна тужба пред Уставниот суд на Словенија изнесува 60 дена од донесувањето на поединечниот акт, односно припуштањето или спорното сторување. Уставната тужба може да се поднесе по искористување на сите можни правни лекови, а по исклучок и пред искористувањето на ваквите средства, на приемр, кога повредата е очигледна.
Во рамките на Уставниот суд функционираат граѓански, кривичен и управен совет. Овие совети, составени од тројца судии, во принцип одлучуваат за допуштеноста на секоја уставна тужба. Како правило, за допуштеноста советите одлучуваат едногласно. Притоа овие совети може да ја прогласат поднесената уставна тужба за недопуштена или за очигледно неоснована. Доколку пак истата го помине прагот на допуштеност, за основаноста одлучува пленарната сеница на Уставниот суд, освен со случаи кога станува збор за уставно прашање за кое Уставниот суд веќе претходно одлучувал. Во овие случи одлуката по уставната тужба може да ја донесе и советот на Уставниот суд. Усните расправи во постапката по уставна тужба иако се можни, во принцип, пред Уставниот суд во Словенија се случуваат ретко. Анализите укажуваат дека судовите на пр. Врховниот суд кој во редовна судска постапка постапувал по конкретен предмет во врска со кој е поднесена уставна тужба ретко се произнесуваат во одговор на истите.
Доколку Уставниот суд констатира повреда на уставно загрантираните права со поединечен акт, Уставниот суд ја укинува спорната одлука и предметот го враќа на повторно постапување на надлежниот орган на пр. Врховниот суд, или орган на управа во зависност од тоа кој ја сторил повредата. Притоа доколку во постапката по уставна тужба, Уставниот суд дојде до заклучок дека поединечниот акт во врска со кој била поднесена уставната тужба е заснован на неуставен закон или подзаконски акт, во постапка која се одвива на маргините на постапката по уставната тужба може да го укине таквиот акт - при што ваквата одлука има erga omnes ефект. Особено е интересно овластувањето кое произлегува од членот 60 од Законот за Уставниот суд, според кое истиот има право да донесе одлука со која ќе се замени спорната одлука која претставува предмет на уставната тужба. Ова преставува особено силен инструмент во рацете на Уставниот суд во ситуации кога се очекува надлежниот орган да манифестира отпор во донесувањето на одлука која би била во линија со онаа на Уставниот суд по повод конкретната уставна тужба. Ваква надлежност на пример нема Уставниот суд во Хрватска, а Уставниот суд на пример во БиХ ја воведе преку Деловникот на Уставниот суд. Сепак важно е да се истакне дека станува збор за овластување и надлежност кое Уставниот суд во Словенија извонредно ретко го употребува (само неколку пати и тоа во исти случаи кои се однесуваат на воени пензии).
Уставна тужба во Србија
Во Србија уставната жалба егзистира како посебно правно средство кое може да се покрене против поединечни акти или дејствија на државните органи или организации кои вршат јавни овластувања, со кое е повредено човеково или малцинско право или слобода кои се загарантирани со Уставот на државата, доколку се исцрпени сите правни средства или не се предвидени други правни средства за нивна заштита или пак со закон е исклучена нивната судска заштита. Уставна жалба пред Уставниот суд во Србија може да поднесе секое правно или физичко лице во рок од 30 дена од доставата на поединечниот правен акт донесен во последна инстанца, односно од започнувањето на дејствието или неговиот престанок, кога предет на уставната жалба се дејствија, при што рокот се засметува од денот на сознанието кое подносителот го стекнал за започнувањето односно престанокот на спорното дејствие.
Уставниот суд на Србија не може да одлучи наместо органот чиј акт или дејствие е предмет на уставната жалба. Тој единствено одлучува за тоа дали во конкретниот случај постои повреда на човековите или на малцинските права и слободи. Уставниот суд кога констатира повреда на правата односно слободите загрантирани со Уставот, одлучува и во однос на начинот на правичното обесштетување. По исклучок, само во случаи кога Уставниот суд констатира повреда на уставно загарантирано право односно слобода, при што не може на друг начин да се отстранат штетните последици од таквата повреда, тој може да укине поништи поединечен правен акт, со што предметот се враќа на повторно постапување. Притоа Уставниот суд може да забрани определено сторување или да нареди определено сторување, како и да определи рок во кој треба да се отстранат штетните последици од настанатата повреда. Кога уставниот суд со одлука ја усвојува поднесената уставна жалба одлучува дали истата може да претставува основ за надомест на штета.
Кога Уставниот суд ќе констатира повреда и како последица ќе поништи определен поединечен правен акт, тогаш последиците кои настануваат од поништувањето на истиот, доколку тој се однесува на повеќе лица, а само некои од не поднеле уставна жалба, одлуката на Уставниот суд односно нејзиното дејствие се проширува и таа има правна важност и во однос на овие лица, под претпоставка дека се наоѓаат во иста правна ситуација.
По правило, уставната жалба не го задржува извршувањето на поединечните акти во однос на кои е поднесена. Сепак Уставниот суд има надлежниот под одредени услови да го одложи извршувањето на спорниот поединечен правен акт.
Одлуката на Уставниот суд со која е усвоен уставна жалба претставува основа за поднесување на барање за надомест на штета. Ваквото барање се поднесува до Комисијата за надомест на штета, за цел постигнување на спогодба во однос на висината на надоместокот. Доколку Комисијата не го усвои барањето или доколку во рок од 30 дена од поднесувањето на барањето, Комисијата не донесе одлука, подносителот на уставната жалба може да поднесе барање за надомест на штета пред надлежниот суд.
4. СОСТАВ НА СУДСКИОТ СОВЕТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Со Амандманот XXVIII во 2005 година е востановен Судскиот совет на Република Македонија како самостоен и независен орган на судството кој ја обезбедува и ја гарантира самостојноста и независноста на судската власт. Мнозинство во овој орган имаат судиите избрани од самите нив на непосредни избори. Имено, Советот го сочинуваат петнаесет члена. По функција членови се претседателот на Врховниот суд на Република Македонија и министерот за правда, додека осум члена на Советот ги избираат судиите од своите редови. Тројца од избраните членови од редот на судиите се припадници на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија, при што ќе се запази соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници. Исто така, во Судскиот совет има и тројца членови кои ги избира Собранието на Република Македонија со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија. Покрај наведените членови, во составот на Советот има и два члена кои ги предлага претседателот на Република Македонија, а изборот го врши Собранието на Република Македонија, од кои еден е припадник на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија. Во однос на членовите кои не се од редот на судиите, пропишано де дека членовите на Советот што ги избира Собранието на Република Македонија, односно што ги предлага претседателот на Република Македонија се од редот на универзитетските професори по право, адвокатите и други истакнати правници.
Ваквиот состав на Судскиот совет во кој мнозинството се судии избрани на непосредни избори од сите судии во Република Македонија овозможува да се маргинализираат можните политички влијанија во работата на Судскиот совет, особено во постапката за избор и разрешување на судии.
Зголемувањето на бројот на судиите членови на Судскиот совет се предлага заради натамошно јакнење на независноста на судството. Предност на овој модел според кој мнозинството на Судскиот совет се судии избрани од сите судии во Република Македонија има за цел да го оневозможи секое можно политичкото влијание врз судството.
Исто така, предложените измени на уставот имаат за цел да се избегне секоја можна политизација во процесот на избор и разрешување на судиите, со оглед дека судиите избрани од нивните редови ќе бидат побројни во однос на другите членови.
Предложеното решение за зголемување на бројот на судиите членови во Судскиот совет би се реализирало преку измена на Амандманот XXVIII.
Во мислењето на Венецијанската комисија по Предлог амандманите од 2005 година, се истакнува дека: „Предложената реформа е добредојдена, со оглед на тоа дека има за цел да постигне деполитизација на изборот и разрешувањето на судиите. Присуството на мнозинството на судии во Советот е добредојдено…“
Во однос на учеството на министерот за правда како член во Судскиот совет, во мислењето на Венецијанската комисија по Предлог амандманите од 2005 година е наведено дека: „со цел да се сведе на минимум влијанието на извршната власт, членството на министерот за правда во Државниот судски совет може да биде заменето со право на министерот за правда да присуствува на седниците на Советот или членство без право на глас.“ Ова прашање беше едно од најдискутабилните и поради несогласувањето на тогашната најголема опозициска партија со предложениот амандман за учество на Министерот за правда во Судскиот совет на Република Македонија, не гласаше за уставните амандмани.
Предложените решенија за зголемување на бројот на членовите во Судскиот совет од редот на судиите содржани во Предлогот за пристапување кон измени на Уставот на Република Македонија се базираат на меѓународните стандарди во оваа област и на компаративните искуства од државите членки на Европската унија. Имено, основните меѓународни стандарди во оваа област се содржани во следниве меѓународни документи: Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи, Препораката на Советот на Европа (2010) 12 за независноста, ефикасноста и одговорноста на судиите, Мислењето број 10 (2007) на Консултативниот совет на Европски судии за судските совети, како и Европската повелба за статусот на судиите.
Во Европската повелба за статусот на судиите е истакнато дека секоја одлука која се однесува на селекцијата, регрутирањето, именувањето, движењето во службата или престанокот на функцијата на судија треба да биде донесена од страна на независен орган во чиј состав ќе доминираат претставници од судството.
Во Мислењето број 10 (2007) на Консултативниот совет на Европски судии за судските совети се истакнува дека судските совети треба да бидат составени или исклучиво од судии или да имаат мешан состав (судии и претставници надвор од судството). Притоа се нагласува дека доколку судските совети се со мешан состав, задолжително е значителното мнозинство да го имаат судиите кои би биле избрани од нивните редови. Во однос на членовите кои се избираат надвор од судството, во мислењето е истакнато дека тие треба да бидат избирани од редот на истакнати правници и универзитетски професори со долгогодишно искуство.
Компаративната анализа за составот на судските совети во европските држави покажува дека најголемиот број вакви органи се составени од претставници од судството и претставници надвор од судството. Во повеќето европски држави, судските совети имаат важна улога во именување на судиите. Ова е случај во Ерменија, Азербејџан, Босна и Херцеговина, Бугарија, Хрватска, Франција, Грузија, Литванија, Молдавија, Црна Гора, Романија, Србија, Словенија, Шведска, Турција. Само во Руската Федерација и Исланд, Врховниот суд е надлежен за именување на судиите.
Најголемиот број од судските совети во европските држави се составени од судии и претставници од надворешни професии (академици, адвокати, а понекогаш и претставници од Министерство за правда) - Албанија, Ерменија, Австрија, Азербејџан, Белгија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Хрватска, Данска, Естонија, Финска, Франција, Грузија, Германија, Грција, Холандија, Норвешка, Полска, Португалија, Романија, Руска Федерација, Словачка, Шпанија, Шведска, Швајцарија, Турција, Северна Ирска, Шкотска и Англија. Само во неколку европски држави судските совети се составени исклучиво од судии (Кипар, Латвија, Литванија). Исто така, редок е бројот на европските држави каде што судските совети се составени исклучиво од членови со други - надворешни професии (Андора, Чешка, Луксембург, Словенија, Украина).
Генерално, компаративната анализа покажува дека судските совети даваат мислење за именување на судии и јавни обвинители, што во определени случаи е задолжително за формалните власти на кои им е доделена надлежноста за именување на судија или јавен обвинител. Најчесто, оваа формална надлежност е доделена на извршната власт, или на Претседателот (Франција, Унгарија, Литванија, Луксембург, Молдавија, Монако, Романија) или на Владата (Малта, Шведска). Именувањата од страна на законодавната власт се поретки (Србија, Словенија).
Во другите земји, има судски Комисии или совети надлежни за именување (Данска, Финска, Ирска, Латвија, Норвешка, Полска). Мнозинство од овие совети се составени од судии и правни практичари. Често советите се надлежни за подготовка на предлози за именување. Овие предлози се адресираат до министерствата за правда или парламентите кои се надлежни за формална номинација/именување на судии. Меѓутоа, во Финска именувањето на судиите е во надлежност на Претседателот по препорака од Министерството за правда на номинација од страна на Одборот за судски именувања. Исто така, се забележува дека во Швајцарија, судиите на Врховните кантонски судови и на Федералниот суд генерално се именувани од страна на кантонските парламенти и Федералниот Парламент, додека пак судиите на основните судови се именувани од страна на судиите од Врховните кантонски судови.
Врз основа на наведеното се предлага редефинирање на составот на Судскиот совет преку зголемување на членовите од редот на судиите избрани на тајни и непосредни избори од судиите. Имено, се предлага редефинирање на составот на Судскиот совет во однос на членовите по функција – министерот за правда и Претседателот на Врховниот суд на Република Македонија, во насока Судскиот совет да нема членови по функција. Овие измени се предлагаат заради усогласување со меѓународните стандарди во областа на правосудството кои се преземени во најголемиот број европски држави.
5. РЕДЕФИНИРАЊЕ НА НАДЛЕЖНОСТА ЗА ОДЛУЧУВАЊЕ ПО ЖАЛБА НА ОДЛУКИТЕ НА СУДСКИОТ СОВЕТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЗА ИЗБОР НА СУДИИ, РАЗРЕШУВАЊЕ ИЛИ ДРУГА ИЗРЕЧЕНА ДИСЦИПЛИНСКА САНКЦИЈА НА СУДИЈА ИЛИ НА ПРЕТСЕДАТЕЛ НА СУД И ВОВЕДУВАЊЕ НАДЛЕЖНОСТ ЗА ОДЛУЧУВАЊЕ ПО ЖАЛБА НА ОДЛУКИТЕ НА СОВЕТОТ НА ЈАВНИ ОБВИНИТЕЛИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЗА ИЗБОР НА ЈАВНИ ОБВИНИТЕЛИ, РАЗРЕШУВАЊЕ ИЛИ ДРУГА ИЗРЕЧЕНА ДИСЦИПЛИНСКА САНКЦИЈА НА ЈАВЕН ОБВИНИТЕЛ [уреди]
Со предложената иницијатива се предлага воведување надлежност на Уставниот суд да одлучува по жалба на одлуките на Судскиот совет на Република Македонија за избор на судии, разрешување или друга изречена дисциплинска санкција на судија или на претседател на суд и воведување надлежност за одлучување по жалба на одлуките на Советот на јавни обвинители на Република Македонија за избор на јавни обвинители, разрешување или друга изречена дисциплинска санкција на јавен обвинител.
6. ФИСКАЛНИ ПРАВИЛА [уреди]
Причините за овој предлог се зајакнување на фискалната дисциплина и фискалната стабилност што е основен столб за стабилен финансиски систем.
Утвдувањето на фискални правила претставува темел за фискална одговорност, транспарентност и наменско користење на буџетските средства.
7. МЕЃУНАРОДНА ФИНАНСИСКА ЗОНА [уреди]
Со создавањето на финансиската зона ќе се поттикне развојот на финансиските услуги во Република Македонија преку создавање на услови за привлекување на меѓународни финансиски и трговски друштва.
8. ДРЖАВЕН ЗАВОД ЗА РЕВИЗИЈА [уреди]
Во насока на исполнување на критериумите на Европската комисија за обезбедување на независноста на Државниот завод за ревизија, во Националната програма за усвојување на правото на Европската унија – ревизија 2011 година, како краткорочен приоритет е утврдено изготвување на предлог за пристапување за измени на Уставот на РМ, со цел дефинирање на ДЗР како уставна категорија.
Реализацијата на овие обврски е во насока на јакнење на независноста на Државниот завод за ревизија.
ОКТОМВРИ 2018 ГОДИНА [уреди]
ДО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ПРЕДЛАГАЧ: Влада на Република Македонија
ПРЕТСТАВНИЦИ: Зоран Заев, Претседател на Владата на Република Македонија
д-р Бујар Османи, заменик на претседателот на Владата на Република Македонија, задолжен за европски прашања
Никола Димитров, министер за надворешни работи и
Андреј Жерновски, заменик на министерот за надворешни работи
Врз основа на член 130 од Уставот на Република Македонија, Владата на Република Македонија, на седницата, одржана на 8.10.2018 година одлучи на Собранието на Република Македонија да му поднесе
НАСОКИ ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА УСТАВОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
1. ДОДАВАЊЕ НА ПРИДАВКАТА СЕВЕРНА ВО ИМЕТО НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Во целиот текст на Уставот на Република Македонија пред зборот Македонија се додава придавката Северна.
2. ИЗМЕНИ ВО ПРЕАМБУЛАТА НА УСТАВОТ [уреди]
Заради усогласување на текстот на Преамбулата со Договорот со Грција, во Преамбулата ќе бидат извршени соодветни измени. Во Преамбулата на Уставот на Република Македонија при наведувањето на државно-правните традиции, ќе се именуваат конкретни документи на АСНОМ, односно ќе се внесе повикување на Прогласот од Првото заседание на АСНОМ до македонскиот народ за одржаното заседание на АСНОМ, со неговите конститутивни одлуки.
3. ПОЦВРСТА ГАРАНЦИЈА НА ГРАНИЦАТА [уреди]
Во членот 3 од Уставот е регулирано дека територијата на Република Македонија е неделива и неотуѓива. Постојната граница на Република Македонија е неповредлива. Република Македонија нема територијални претензии кон соседните држави. Границата на Република Македонија може да се менува само во согласност со Уставот, а врз принципот на доброволност и во согласност со општо прифатените меѓународни норми.
Овој член веќе беше изменет во 1992 година со Амандманот I, кога беше додаден принципот на доброволност при промена на границата и согласноста со општо прифатените меѓународни норми. Исто така со овој амандман беше декларирано дека Република Македонија нема територијални претензии кон соседните држави.
Со новиот уставен амандман кој се предлага ќе се декларира почитување на суверенитетот, територијалниот интегритет и политичката независност на соседните држави и со тоа ќе се прецизира поцврста гаранција за трајноста на границите и дека Република Македонија нема територијални претензии. Тоа ќе значи заштита на територијалниот интегритет на Република Македонија и на соседните земји.
4. ГРИЖА ЗА МАКЕДОНЦИТЕ И ДИЈАСПОРАТА ВО СТРАНСТВО [уреди]
Во членот 49 од Уставот е пропишано дека Републиката се грижи за положбата и правата на припадниците на македонскиот народ во соседните земји и за иселениците од Македонија, го помага нивниот културен развој и ги унапредува врските со нив. Републиката се грижи за културните, економските и социјалните права на граѓаните на Републиката во странство. Републиката притоа нема да се меша во суверените права на други држави и во нивните внатрешни работи.
И овој член беше изменет со Амандманот II во 1992 година кој предвидуваше дека Републиката нема да се меша во суверените права на други држави и во нивните внатрешни работи.
Со уставниот амандман кој се предлага ќе се декларира грижа за културните, економските и социјалните права на припадниците на македонскиот народ и сите наши граѓани во странство, без тоа да значи мешање во суверените права на други држави и во нивните внатрешни работи, во било каква форма и заради било каква причина.
ОБРАЗЛОЖЕНИЕ [уреди]
1. ДОДАВАЊЕ НА ПРИДАВКАТА СЕВЕРНА ВО ИМЕТО НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА [уреди]
Целта на овие измени на Уставот е имплементација на Договорот со Грција со што треба да се овозможи пристапување на Република Македонија во Европската Унија и НАТО.
Притоа, покрај општи услови и рокови за стапување во сила на амандманите кои ќе бидат врзани со влегување во сила на Договорот и ратификација на протоколот за пристапување на Република Македонија во НАТО во Парламентот на Република Грција, односно престанок на важење на амандманите во случај на невлегување во сила на овие два документи, за начинот на примена на овој конкретен амандман ќе има и посебни рокови.
Имено во согласност со договорот ќе биде утврден преоден период за примена на одредбата во однос на важноста на веќе постоечките документи и материјали издадени од органите на власт на Република Македонија. При тоа ќе има два преодни периода: „технички“ и „политички“.
„Техничкиот“ преоден период се однесува на сите официјални документи и материјали на јавната администрација на Република Македонија за меѓународна употреба и за документите за внатрешна употреба, но кои може да се користат и надвор од државата. Важноста на ваквите документи и материјали ќе се обновува со истекот на нивното важење, но најдоцна во рок од пет години по влегувањето во сила на договорот.
.„Политичкиот“ преоден период ќе се однесува на сите документи и материјали, коишто се исклучиво за внатрешна употреба во Република Македонија. Издавањето на ваквите документи и материјали ќе започне при отворањето на секое поглавје на релевантната област во преговорите со Европската Унија и ќе биде финализирано во рок од пет години оттогаш.
2. ИЗМЕНИ ВО ПРЕАМБУЛАТА НА УСТАВОТ [уреди]
Целта на овие измени на Уставот е имплементација на Договорот со Грција со што треба да се овозможи пристапување на Република Македонија во Европската Унија и НАТО.
3. ПОЦВРСТА ГАРАНЦИЈА НА ГРАНИЦАТА [уреди]
Целта на овие измени на Уставот е имплементација на Договорот со Грција со што треба да се овозможи пристапување на Република Македонија во Европската Унија и НАТО.
Со Договорот се потврдува постоечка меѓусебна граница меѓу Република Македонија и Грција како трајна и неповредлива меѓународна граница, при што се презема обврска ниту една од двете држави да нема, ниту да поддржува никакви претензии кон кој било дел од територијата на другата држава, ниту пак претензии за промена на нивната меѓусебна постоечка граница. Покрај тоа, и Република Македонија и Грција се обврзаа дека нема да поддржуваат какви било вакви претензии кои може да ги изнесат трети страни.
Република Македонија и Грција се обврзаа да го почитуваат суверенитетот, територијалниот интегритет и политичката независност на другата држава и да не поддржуваат какви било активности на трети страни насочени против суверенитетот, територијалниот интегритет или политичката независност на другата држава.
Исто така двете држави презедоа обврска, во согласност со целите и начелата на Повелбата на Обединетите Нации, да се воздржуваат од закани или употреба на сила, вклучително и од закани или употреба на сила со намера да се наруши нивната меѓусебна постоечка граница.
4. ГРИЖА ЗА МАКЕДОНЦИТЕ И ДИЈАСПОРАТА ВО СТРАНСТВО [уреди]
Целта на овие измени на Уставот е имплементација на Договорот со Грција со што треба да се овозможи пристапување на Република Македонија во Европската Унија и НАТО.
Согласно Договорот, Република Македонија и Грција се обврзаа ниту една одредба од Уставот, да не може или не треба да се толкува на начин кој претставува или кога било ќе претставува основа за мешање во внатрешните работи на другата држава, во каква било форма или заради каква било причина, вклучително и заради заштитата на статусот и првата на кои било лица кои не се нејзини граѓани.