Моето учество во револуционерните борби на Македонија/Поглавје XXI

Поглавје XX

Во четата на Иван Алабакот — Уништување на чифликот во с. Јасеново — Нашата дејност во Азот — Средба со србомански војводи — Конференцијата во с. Ораовец од Алексо Мартулков

Поглавје XXII

На една недела по среќавањето, јас, Тодор Богданов, Алексо Хаџи-Христов и Тодор Доротев, родум од Скопје, отидовме во с. Крајница и таму се присоединивме кон четата. Тројцата бевме социјалисти, а Тодор Богданов, гемиџија. Првата подготовка за нашава цел беше да се постигне спогодба меѓу четите, зашто без нивното помирување беше невозможно претприемањето на ексот. Исто така беше нужно да се укрепиме во Азот. (Таму беше најслабо влијанието на ВМОРО и скоро не постоеше Организацијава. Првиот обид по востанието да се организира Азот беше направен од четата на Ѓорѓи Попов, родум од село Ресава, Тиквешко, и Илија Тетовчето, родум од Тетово, но излезе неуспешен. Четата беше предадена и при заврзаниот бој во с. Капиново беше разбиена. Војводите и некои четници беа убиени, а други беа запленети од Турците). Нашата чета од село Крајшеда замина за с. Крнино, после за с. Владиловци, кај што по настојувањето на селаните од селата околу с. Јасеново, чифлик на Етим Мустафа од Велес, се зеде решение да го нападнеме Јасеново и да го изгориме. Го сторивме тоа. Селаните ја сакаа земјата на село Јасеново, којашто беше многу плодородна, а и гората беше многу богата. По таков начин земјава и горава останаа да бидат работени и експлоатирани од селаните на околните села и чифликчијата не можеше да дојде во селово. Ќесимот за обработуваната земја беше мнзгу низок, речиси ништожен.

По оваа акција отидовме во с. Извор, оттаму заминавме за с. Поменово, па се префрливме за с. Оморани, првото србоманско село, во кое влеговме. Бевме добро примени, особено непристорено љубезен беше учителот Душан. Тој беше многу популарен меѓу населението во Азот и се ползуваше со голем авторитет кај него. Во Оморани преседовме два дена. Се избра раководно тело и за секретар на комитетот беше поставен учителот Душан. Ова стана уште првата вечер. Утрината со писмо го испративме до раководното тело в град Душана и го замоливме да се врати со одговор уште истиот ден. Душан ја сврши својата мисија одлично.

Од Оморани отидовме во с. Ореовдол. Ваму престојавме два дена и се избра раководно тело, во кое имаше претставници и од „Бугари“ и „Срби“. Од Ореовдол отидовме во с. Габрово. Ваму стоевме еден ден. Се избра раководно тело, се разбира, пак еднакво застапено од „Бугари“ и „Срби“, и уште истата вечер заминавме за с. Мокрино. Вака брзо да заминеме од село Габрово за село Мокрино беше причината, што во селово дошол Глигор Соколовиќ — Небрежанецот со други србомански војводи. Кога пристигнавме во Мокрино, бевме пречекани од селаните и не одведоа на конак кај што беа настанети србоманските чети. Кога присгигнавме во дворот на куќата, гледајќи ја многубројноста на србоманските чети, многу повеке од нас, му реков на Алабакот: „Иване, србоманиве се многу повеќе од нас, а и селово е србоманско. Не рескираме ли да бидеме нападнати?“ Овој ми одговори: „Нема опасност. Змејко, брат му на Јована Долгача, е наш и со другарите негови ќе ни укаже помош ако стане нужда“.

Четата се распореди за престојување по просториите на куќата, а ние со Алабакот и Богданов се наместивме во собата над амбарот при војводите. Со Глигора беа: Јосиф Келот, Тренко и Јован Долгач. На последниот дејноста му се состоеше во шверцување на оружје од Дебарско и Гостиварско, за Кичевско и Прилеп, а исто така и за Брод. Со нив беше дошол Цветко Христов од с. Присовјани, Охридско, којшто имаше земено активно учество во востанието таму како војвода од Дримкол. Тој патуваше за Бугарија на одмор.

Србоманските војводи беа многу внимателни спрема нас и се трудеа да бидеме добро расположени. Особено Глигор ми остави впечаток со својот еластичен природен ум. Во разговорите по низа прашања од организационен карактер искажуваше многу трезвени мисли и при неоспоруваната од никого негова храброст, Србите, спечалувајќи го на своја страна, навистина ѝ беа нанесле сериозна загуба на ВМОРО, зашто пред и во време на востанието тој беше добар организационен деец. Кога зборуваше за Организацијата и соработката меѓу нас, Глигор секогаш подржуваше оти тие немале задни цели против ВМОРО и тие ја восприемале нејзината цел — автономијата и ќе се бореле за нејзиното реализирање како членови на ВМОРО и ќе ги почитале нејзините статути под услов да не му се пречело на „српскиот“ елемент во Македонија слободно да ја исповедува својата националност и да не му се пречело на неговото црковно-училишно дело.

На оваа база немавме и ние ништо против и кога ги организиравме селата во Азот, се претпазувавме да им дадеме повод на селаните да подозираат оти сме против нивното национално самоопределување. Ние главно сакавме од нив да се верни членови на ВМОРО и да се борат за нашето ослободување од Турците. Но можеше ли да има искреност пак и од обете страни?!

Особено Србите никогаш не ќе се помиреа со една ваква положба. Тие држеа една помирлива линија дури да се закрепеа здраво во организационен однос во своите места: Азот, Поречето, во селата покрај Бабуна планина во Прилепско и некои села во Кичевско. Овие места беа планински и полупланински и тие можеа да имаат ваму здрави стратегиски позиции. Воопшто слабееја силиге на Организацијата поради нејзините внатрешни противречности. Таа и не можеше да ги задуши уште во зародишот српските и грчките вооружени движења. Ако во Велешко не постоеше таа расцепеност на силите и беше исползуван Алабакот, кој беше навистина голема бојна сила, неопходно потребна во овој критичен момент, во Велешко злото од србоманското засилување ќе се намалеше. Ние успешно почнавме да ги организираме селата во Азот и ако не ни се попречеше, ќе можевме да се закрепиме во него.

Откога се разделивме со Глигора во с. Мокрени, отидовме во с. Теово, кај што имаше добри наши сили, со помошта на кои можевме да го организираме целото село и создадовме едно мешано раководно тело од „Срби“ и „Бугари“, но ваму добивме едно писмо од град, со кое му се наредуваше на Алабакот да замине за с. Ораовец, каде ќе имал средба со дојдените чети од Бугарија, а во истото село ќе бил и Стефан Димитров. Ние ја прекративме обиколката по Азот и се отправивме за село Крива Круша, а Алабакот со еден курир замина за село Ораовец. По три дена се сретнавме во Стари Град со Пандо Клјашев, костурски војвода, кој дојде од с. Ораовец со Алабакот.

Во зафатениот спор со мене, Пандо Клјашев рече: „Пред нуждата од модерно вооружување не само на четите, ами и на нашата милиција, која треба да е на нога секогаш, нивното вооружување не може да биде со пукми: „Гра“, „Мартинки“ или „Кримки“, ами треба „Малихерови“ или „Маузерови“ пушки, зашто нашите непријатели се вооружени најмодерно. Нашиот народ е сосема оголен и материјално истрошен и не може да се земат од него пари за покривање на порастените нужди. Не му е времето сега многу да филозофираме, ами да се бориме. Парите ќе ги земеме откај пгго ќе ни ги дадат. Ние се бориме за автономијата на Македонија, но борбата за нејзиното извојување е тешка и долготрајна. Многу од средствата на борбата ќе треба да се изменат, а не е за чудење, ако во текот на борбите меѓународните и балканските услови се изменат и се дојде до усложнување, може и самата наша крајна цеп да се измени. Ние не можеме да бидеме максималисти.“ Вака стануваше еволуцијата во убедувањата на нашите видни револуционерни дејци. (За ова наше среќавање со Пандо Клјашев пишувам на друго место од моиве спомени).

Алабакот ми донесе писмо од Тодора Органџиев, со кое овој ме викаше веднаш да појдам во Софија. Се советувавме со Алабакот и со нашите другари. Тие настојуваа да појдам. При разделбата со другарите имавме подолга конференција, особено насамо со Алабакот.

Кога дојдоа тие од село Ораовец, ни расправија за случката што станала таму и за конференцијата. Меѓу другарите што биле дојдени од Бугарија бил и Јово Црногорецот. Го познавав како еден од најнепомирливите противници на неоврховистите и многу близок на Ѓорчета Петров. На конференцијата, кога се разгледуваше прашањето за положбата создадена по востанието, и специјално за Велешка околија, и кога се поставило прашањето за разбирање меѓу двете чети, Јово Црногорецот бил најнепомирлив и настојувал Алабакот да го напушти реонот, а да му биде овој предоставен на Стефан Димитров. Тоа беше невозможно, зашто Димитров не беше во состојба да го натера Алабакот сосила да ја напуштц Велешка околија.

И самиот тој не се согласуваше да му се одземе возможноста да работи и да се бори во Велешко, толку повеќе што планот наш за ексот би ја затемнил славата и на пленувањето на Елена Мис Стон. За да можеше да биде реализиран тој, требаше да биде здраво организиран Азот и таму да доминира нашето влијание, а исто така да биде организиран и „Кумурџикол“ до Вардар, којшто исто така беше слабо организиран. Кога би се извршило обирањето на поштата со запирањето на возот, би предизвикало тоа големи гонења од турската власт, којашто би концентрирала големи воени сили. Ако не би имале здрава база во Азот, кај што можеше да се прикриеме, тоа уште во првите дни би можеле да бидеме откриени и да оди сè по ѓаволите.

Тајнава да ја откриеме на поширок круг ни се гледаше опасно, зашто штом би прешла таа во поширок круг, веќе би престанала да биде тајна. Власта кога ќе научеше, ќе земеше поголеми мерки за заштита на железничката линија и би била осуетена секаква слична акција. Ние овој план не сакавме да го знае друг, освен ние тројца: Алабакот, јас и Тодор Богданов, а на тој екс сметавме ние многу: ќе можевме да набавиме многу литература, особено социјалистичка, а и ќе почневме една широка работа за подготвување на големи акции против интересите на големите империјалистички сили.

Имајќи го предввд горново, го советував Алабакот да биде помирлив во своите односи со. Стефана Димитров и да ја избегнува по секоја цена возможноста да се изострат тие до прекинување и до жестокости и вооружени расправии. Ние бевме согласни да му биде предоставено на Стефана Димитров околиско раководство и да е тој околиски војвода, а Алабакот, како негов помошник, да има задача да го земе северниот дел на околијава, за да можат. да бидат организирани Азот и „Ќумурџикол“.